Bo’lajak dasturchi ega bo’lishi lozim bo’lgan kompetensiyalar

Tashpulatov Hamdam Bekmuhammadovich JDPU informatika va raqamli ta’lim texnologiyalari kafedrasi o’qituvchisi   Jaxondagi axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanish indeksi (ICT Development Index) bo’yicha yetakchilik qilib kelayotgan davlatlarning pedagogik tajribalariga asosan zamonaviy dasturiy vositalarni ta’lim jarayoniga keng tadbiq etish hamda ta’limning sifat darajasini yangi bosqichga ko’tarishda bo’lajak dasturchilarni tayyorlash muhim o’rin tutadi. Jumladan, dasturiy vositalarni tasniflash, fanlararo integratsiya asosida o’qitishning didaktik ta’minotini takomillashtirish, dasturlash tillarining innovatsion muhitidan foydalanib, pedagogik dasturiy maxsulotlarni ishlab chiqish va ilmiy tadqiqot natijalarini qayta ishlash orqali bo’lajak dasturchilarda loyihalash, konstruktorlik va tadqiqotchilik kasbiy kompetensiyalarini shakllantirish alohida ahamiyat kasb etadi. Shu nuqtai nazardan, oliy ta’lim muassasalarida dasturlash tillari fanini o’qitishda dasturiy vositalar va ta’lim metodlaridan samarali foydalanish orqali talabalarda bo’lajak dasturchilarga zarur bo’ladigan texnik(Hard skills) va umumkasbiy(Soft skills) kompetensiyalarni shakllantirish zaruratini taqazo qiladi. Quyida biz dunyo AKT xizmatlari bozorida raqobatlasha oluvchi dasturchida shakllanishi lozim bo’lgan kompetensiyalar xaqida fikr yuritamiz. Muvaffaqiyatli va izlanuvchan dasturchi bo’lish uchun ta’lim oluvchi bir qator qurilmalar va dasturiy ta’minot bilan bog’liq ko’nikmalarga ega bo’lishi lozim. Birinchisi texnik ko’nikmalar va bilimlar, ikkinchisi samarali ishlashga va jamoa bilan umumiy til topishga yordam beradigan fazilatlar bilan bog’liq. Texnik kompetensiyalar(Hard skills). Har bir kasbning o’ziga xos murakkab jihatlari mavjud bo’lib, bo’lajak dasturchi uchun bular umumiy texnik bilimlar (matematika, informatika, algoritmlash) va ma’lum bir soxaga xos bo’lgan ko’nikmalar majmuasidan iborat. Informatika asoslari bo’yicha: Bunday murakkab texnik kasbda sizga hatto eng oddiy bilimlar ham kerak bo’ladi, xususan: ma’lumotlarning qanday turlari bor va ular bir-biridan qanday farq qiladi; sanoq tizimlari – ikkilik va o’n oltilik tizimlar haqida tushuncha; mantiqiy algebra; kompyuterda amallarning bajarilish tamoyillarini tushunish. Matematika bo’yicha: Matematika dasturchi uchun qanchalik muhim va agar sizning matematika fanidan bilimlaringiz yomon bo’lsa, qanday qilib haqiqiy dasturchi bo’lishingiz mumkin? Talablar sohaga qarab farqlanadi: grafikalar bilan ishlash uchun siz geometriyani, mashinani o’qitish uchun esa ehtimollar nazariyasini va statistikani bilishingiz kerak. Ammo, matematikaning asosiy bilimlari hech qachon ortiqcha bo’lmaydi, ayniqsa dasturlashni noldan o’zlashtirayotganlarga. Algoritmlar bo’yicha: Bu dasturchi bo’lish uchun bilishingiz kerak bo’lgan eng asosiy ko’nikmadir. Algoritmlar – kiritilgan ma’lumotlarni natijaga aylantiruvchi harakatlar ketma-ketligi. Qidiruv va saralash algoritmlari haqida eshitgandirsiz. Algoritmlar qanday ishlashini tushunib, siz murakkab muammolarga o’zingizning yechimlaringizni yaratishingiz va hatto ularni birlashtirishingiz mumkin. OOP tamoyillari bo’yicha: Ob’ektga yo’naltirilgan dasturlash – bu navbatdagi yondashuv bo’lib, u funktsiyalar yoki protseduralarni emas, balki mavhum ob’ektlarni asos qilib oladi. Ushbu yondashuv ko’pgina zamonaviy dasturlash tillarida qo’llaniladi, shuning uchun OOP ning asosiy tamoyillarini tushunish juda muhim: abstraksiya; meros olish; inkapsulyatsiya; polimorfizm. 3.2 Umumkasbiy kompetensiyalar (Soft skills) Umumkasbiy kompetensiyalar, shuningdek, moslashuvchan yoki yumshoq ko’nikmalar sifatida ham tanilgan ko’nikmlar bo’lib, u texnik bo’lmagan, aynan bir soxaga taalluqli bo’lmagan ish unumdorligi va kasbiy rivojlanish uchun muhim bo’lgan, maxsus bo’lmagan ko’nikmalar to’plamidir. Buni dasturchilar ham ish unumdorligi, shaxsiy rivojlanish va samarali ishlashi uchun ham bilishi kerak. Ingliz tilini bilish bo’yicha: Dasturlashda ingliz tiliga bo’lgan ehtiyoj sizning yakuniy maqsadlaringizga bog’liq. Agar siz dasturlashni sevimli mashg’ulot sifatida ko’rsangiz, unda siz ingliz tili asoslarini egallagan bo’lishingiz ham yetarli. Ammo agar siz professional dasturchi bo’lishni xoxlasangiz ingliz tili siz uchun juda muhim. Jamoada ishlash qobiliyati bo’yicha: Dasturlash deyarli har doim jamoaviy ishdir. Hech bo’lmaganda, dasturchi bo’lish uchun siz loyiha raxbari(Project manager), jamoa rahbari(Team lead) va loyihadagi boshqa hodimlar bilan samarali muloqot qilish ko’nikmalariga ega bo’lishingiz kerak.   Dasturchi bo’lish uchun siz jamoadoshlaringizni tinglashni va eshitishini bilishingiz, savollar bera olishingiz, xatolarni tan olishingiz va ularni yelkama-yelka tuzatishingiz kerak. Birinchi imkoniyatdanoq foydalanib hamma xatoliklarda hamkasblaringizni aybdorga chiqarmasligingiz kerak. Samarali jamoaviy ishlash uchun siz tezkor rivojlanish metodologiyalarini tushunishingiz va ulardan foydalanishingiz kerak. Agile, Scrum va Kanban haqida o’qing – bu sizga yordam beradi. Stressga chidamlilik bo’yicha: Dasturchining mas’uliyati buxgalteriya hisobi bilan taqqoslanadi. Masalan, ishlab chiqarishda xatolik bilan boshlangan kod ma’lumotlarning bir qismini yoki barchasini o’chirib tashlashi, mijozning mijozlarini bezovta qilishi va odatda ikkinchisiga zarar yetkazishi mumkin. Bundan tashqari, siz mijoz talablarini xotirjamlik bilan qabul qilishingiz va agar kerak bo’lsa, loyiha menejeriga va undan ham ko’proq mijozga shoshilmasdan tahlil qilishingiz kerak. Doimiy o’z-o’zini rivojlantirish bo’yicha: Dasturlashni o’rganish va unutish mumkin deb o’ylamang. Sanoat o’zgarishlarga, yangiliklarga boy – eskining ketishi va yangining paydo bo’lishi. Bular yanada samaraliroq rivojlanish uchun doimo o’zgarib turadigan va takomillashib boruvchi tillar, shablonlar va tegishli texnologiyalardir. Doimiy uchrashuvlar, vebinarlar va malaka oshirish kurslariga obuna bo’ling. Shuningdek, turli vaqt oralig’ida olinishi va tasdiqlanishi kerak bo’lgan sertifikatlar haqida ham unutmang. Vaqtni boshqarish bo’yicha: Belgilangan vazifalarni hal qilish, vaqtini nazorat qilish, resurslarni ham sezilarli darajada tejaydi, shuningdek, samaradorlikni oshiradi. Dasturchi uchun vaqtni boshqarish juda muhimdir.   Foydalanilgan adabiyotlar

1. Aripov M. “Programmalashga kirish”. O‘quv qo‘llanma. Toshkent 2008 y.
2. Ismail M. N., Ngah N. A., & Umar I. N. (2010). Instructional strategy in the teaching of computer programming: a need assessment analyses. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, 9(2).
3. Toshpulatov H.B. Maktab o‘quvchilarida takrorlanuvchi jarayonlarga algoritmlar tuzish ko‘nikmasini shakllantirish // INNOVATION IN THE ODERN EDUCATION SYSTEM: a collection scientific works of the International scientific conference (22nd JUNE, 2022) – Washington, USA: «CESS», 2022. Part  – pp. 300-304.
4. Toshpulatov H.B., Qamarov N. Maktab informatika va axborot texnologiyalari fanida o’quvchilarda algoritmik fikrlashni shakllantirish // “Ўзбекистондаилмийтадқиқотлар: Даврийанжуманлар” мавзусидагиреспублика 41-кўптармоқлиилмиймасофавийонлайнконференцияматериалларитўплами, 30 июнь 2022 йил. – Тошкент: «Tadqiqot», 2022. – 132-133 бетлар.
5. Toshpulatov H.B. Professional dasturchi bo’lish uchun muhim bo’lgan ko’nikmalar//Matematikani o’qtishning dolzarb muammolari va yechimlari:Respublika ilmiy onlayn anjumani tezislari to’plami, 2021yil 15 dekabr. -Jizzax 2021. -332-335 betlar.
6. Tashpulatov H. B. Peculiarities of using mental map in the process of forming algorithmic thinking in the process of teaching future teachers in mathematics and computer science // Thematics journal of education. 2022, Vol. 7-Issue Q4- 2022, pp. 46-53.