Rus va o‘zbek adabiyotining o‘zaro bog‘liqligi.

А.Qodiriy nomli JDPU dots. Xodjimetova D. D. Annotatsiya. Sergey Yesenin  va Muxammad Yusuf ijodini bir-biri bilan taqqoslashda adabiyotning o‘rni beqiyos. Xar  ikkisi ham so‘zlardan shunchalik ustamonlik bilan foydalanishganki, she’rlarini bir bor o‘qigan odam qalbiga chuqur singib ketadi va ajib hislar o‘yg‘otadi. Kalit so‘zlari: She’riyat,  vatan, adolat, muxabbat, mehr-oqibat, odamiylik va madaniyat. Annotatsiya. Imena Sergeya Yesenina  i Muxammad Yusufa tesno vzaimosvyazanы nesmotrya na to, chto ix tvorchestvo razdelyaet vremya bolee veka, oni ostavili glubokiy sled v serdsax svoix chitateley svoey nepovtorimoy poeziey. Klyuchevыe slova: poeziya,  Rodina, spravedlivost, lyubov, chelovechnost, prodoljenie, kultura. Rus  adabiѐtining  tamal  toshini  Pushkin  qo‘ygan  bo‘lsa,  o‘zbek adabiѐtining  sheriyat  mulki  sultoni  –  Alisher  Navoiydir.  Bu  ikkala  ulug‘ iste’dod    egalari  o‘zlarining  betakror  ijodlari  bilan  she’riyat ixlosmandlari qalbida chuqur iz qoldirgan. Rus shoiri Pushkin o‘z asarlarida vatan,  adolat,  odamiylik  haqida  kuylab,  21000  ga  yaqin  rus  so‘zlaridan foydalangan  bo‘lsa,  bobomiz  Navoiy  mehr-oqibat,  sevgi  –  muxabbat  haqida qalam tebratib, 25000 o‘zbek so‘zlaridan asarlar ѐzgan. Mana shu har ikkala ulug‘ shoirning  munosib  davomchilari  sifatida  ko‘plab  shoirlar  nomini  aytib o‘tishimiz mumkin. Bu  olamda  qancha  –  qancha  millatlar,  elatlar  yashaydi.  Ularning  turm madaniyati, urf – odatlari biri – biridan ajoyib va qimmatlidir. Hech kim ayta olmaydiki “Bir millatning madaniyati, boshqa bir millat madaniyatidan ustun  ѐki  nomukammal”  deya.  Xalqlar  madaniyatini  bir  –  biri  bilan taqqoslashda adabiѐtning o‘rni beqiѐs. Biz  mana  shu  shoirlar  qatoriga  Sergey  Yesenin  hamda  Muxammad  Yusuflar  ijodiga  e’tibor  qaratmoq  istadik.  Garchand  ular  biri  XX asirning  boshida  ikkinchisi  esa    XX  asr  oxirlarida  ijod  qilishgan bo‘lsada, ular ijodida o‘xshashliklar mavjud. –  Birinchidan,  xar  ikkisi  ham  so‘zlardan  shunchalik  ustamonlik  bilan foydalanishganki,  she’rlarini  bir  bor  o‘qigan  odam  qalbiga  chuqur  singib ketadi. –  ikkinchidan,  she’rlar  mavzusida  shu  qadar  oddiylik  borki,  o‘qiѐtgan she’ryat  ixlosmandlari  dardi  bilan  chambarchas  uyg‘unlashib  ketadi.  Kishi qalbida  ajib  hislar  uyg‘onadi.  Shu  o‘rinda  M.Yusufning  “VATAN”she’riga e’tibor qaratsak: Ey menga ertaklar so‘ylagan Zamin Ergashib izingdan qolmasman sening, O‘zgalar nazdida Bog‘i Eramning Jiydang yaprog‘iga olmasman sening. Vatan, qayda bo‘lmay, sen xamrohimsan Bobolarim ѐtar sajdagoximsan –  quydagi satrlarga Yeseninning mana bu she’rini o‘xshatish mumkin: Goy tы Rus moya rodnaya Xatы v rizax obraza… Ne vidat konsa i kraya Tolko sin soset glaza. Ushbu jumlalar mohyatiga qaraydigan bo‘lsak, ikkala ijodkor ham Vatan madhini  o‘zgacha  bir  erkalik  bilan  tasvirlab  berishgan.  Shuning  uchun  ham ularga “erka shoirlar” deb tarif berishimiz mumkin. Ikkala  shoir  ham  ona  yurtiga  ulug‘  xis  –  tuyg‘ularini  insonga  bo‘lgan muxabbati  orqali  ifoda  etadilar.  Tabiat  dunѐsi  bilan  inson  dunѐsini birligi  bo‘linmas  bir  yaxlit  deb  biladilar.  Shundan  bo‘lsa  kerak,  ular she’rlarida  fikrlar  ezguligi,  xissiѐtlar  to‘lqinliligi  she’rga  bitilgan falsafiy o‘y – xaѐllar birligida aks ettirilgan.   Oq yo’rgakka o’ragansan o’zing bizni, Ham oq yuvib-taragansan o’zing bizni. Beshigimiz uzra bedor ona bo’lib, Kunimizga yaragansan o’zing bizni. Fidoying bo’lgaymiz seni, O’zbekiston!..   Qalqoning bor, kim qasd qilsa gar joningga, Alpomishlar ruhi yor har o’g’loningga. Asragaymiz giyohing ham o’pib, Yovlar yaqin yurolmagay qo’rg’oningga. Adoying bo’lgaymiz seni O’zbekiston, Hech kimga bermaymiz seni O’zbekiston!   Shagane tы moya, Shagane! Shagane tы moya, Shagane! Potomu, chto ya s severa, chto li, Ya gotov rasskazat tebe pole, Pro volnistuyu roj pri lune. Shagane tы moya, Shagane.   Potomu, chto ya s severa, chto li, Chto luna tam ogromney v sto raz, Kak bы ni bыl krasiv Shiraz, On ne luchshe ryazanskix razdoliy. Potomu, chto ya s severa, chto li……     Xaѐtlik paytlarida xar ikkala shoir xam kamtar insonlar bulishgan,Shoirshlik xakida M, Yusuf shunday deydi: Men shoirman degan zotdan kurking. Chunki undan xar baloni kutish mumkin.. Xakikiy shoir xech kachon iddao bilan uzini tanishtirmaydi. Aksincha, uni allakachon xalk tanlab, saylab olgan buladi…  Aslida, she’r xam odamdek gap. Uning yuzi, kuzi, kiѐfasi va libosi bor. Ba’zi she’rlar satang aѐllardek yasangan. Pardoz-andozni xam joyiga kuygan. Ularda birgina yetishmovchilik bor, xolos. Samimiyat yuk. She’r nima? She’r ѐzilaveradi. Kitoblar xam bosilaveradi. Shoir kamaysa, ana, kancha uddaburonlar bor – kitob kamaymaydi. Birok, xakikiy adib, shoir xar yili osmondan chalpakdek ѐgilavermaydi! Shoirlar urtasidagi yana bir ukinchli uxshashlik ijodlarining eng gullagan vaktida umr deb atalmish ne’matning poeniga yetganligi bulib koldi. MARSIYa Kushday bulib kuchogingdan uchib ketdi, Borsa kelmas manzillarga u xam yetdi. Mushtokdirmiz shoirning xar bir suziga, Zor kilib ketdi-ku, shoir iziga.   Alvon-alvon zamon kelishin kutib, Neki dard uchrasa kogozga tukib. Ta’na-dashnomlarni yurakka yutib, Elim, shoir seni tashlab ketdi-ku?!……   Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati   1.Baxtin M. M.  Estetika slovesnogo tvorchestva. – M.: Prosveщenie, 2006 2.Baxtin M. M.  Problemы poetiki Dostoevskogo.// M.:  1999 3.Belskaya L. L.  Pesennoe slovo. – M.: Nauka, 1999 4.Bennet V.  Dvoyniki i maski: Ispovedalnыe motivы v «Vospominaniyax ob A. A. Bloke» A. Belogo // Literaturnoe obozrenie 2003 №7-8-S. 37-47