JDPU Pedagogika va psixologiya fakultetining      

   “Amaliy psixologiya” yo’nalish 1-kurs talabasi              

       Po’latova Ruxshona Dilshod qizi   

Annotatsiya: Mazkur maqolada o‘z-o‘zini anglash va shaxsiy identifikatsiya tushunchalari psixologik nuqtai nazardan tahlil qilinadi. Insonning o‘zini tanishi, shaxsiy tajribalar orqali ichki dunyosiga kirib borishi va o‘z motivlarini anglash jarayoni keng yoritilgan. Shuningdek, shaxslararo munosabatlar, kasbiy faoliyat, oila va shaxsiy hayotda o‘z-o‘zini tahlil qilish yo‘nalishlari misollar bilan bayon etiladi. Maqola o‘z-o‘zini anglash jarayonini chuqurroq o‘rganish uchun ilmiy-nazariy asos va amaliy tavsiyalar beradi.

Kalit so‘zlar: o‘z-o‘zini anglash, shaxsiy identifikatsiya, psixologik tahlil, ichki dunyo, oila, shaxsiy hayot, kasbiy yo‘nalish.

Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunda insonning o‘zini anglash darajasi uning psixologik salomatligi, ijtimoiy muvofiqligi va hayotdan qoniqish holatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Axborot texnologiyalari rivojlanishi, ijtimoiy tarmoqlar bosimi, zamonaviy hayot sur’atining ortishi kabi omillar insonning o‘z ichki dunyosi bilan aloqasini kuchliroq o‘rganishini taqozo etmoqda. Ayniqsa, yoshlar orasida identifikatsiya inqirozi, maqsadli hayot yo‘lini topishda ikkilanish, shaxslararo munosabatlardagi muvozanatsizlik kabi holatlar ko‘p uchramoqda.

Ushbu jarayonlarni chuqur anglash va tahlil qilish, shaxsiy refleksiya madaniyatini shakllantirish orqali inson o‘z qadr-qimmatini anglab, hayotda to‘g‘ri yo‘l tanlay oladi. Shu bois, o‘z-o‘zini anglash va shaxsiy identifikatsiyani o‘rganish nafaqat nazariy, balki amaliy nuqtai nazardan ham dolzarb hisoblanadi. Mazkur maqola aynan shu muhim masalalarni ilmiy asosda tahlil qilishga qaratilgan bo‘lib, bugungi kunda psixologik-pedagogik jarayonlarda keng qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan amaliy yondashuvlarni ham taklif etadi.

Kirish

Insoniyat tarixida “o‘zini anglash” har doim asosiy mavzulardan biri bo‘lib kelgan. Psixologiya fanida bu jarayon shaxsning o‘z ichki holatini, motivatsiyasini, his-tuyg‘ularini va munosabatlarini tushunishga yo‘naltirilgan reflektiv faoliyat sifatida qaraladi. O‘z-o‘zini anglash shaxsiy o‘sish, barqaror qarorlar qabul qilish, ijtimoiy moslashuv va psixologik salomatlikning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Ushbu maqolada o‘z-o‘zini anglashning asosiy yo‘nalishlari, metodologik yondashuvlari va ularni amalda qo‘llash yo‘llari tahlil qilinadi.

Asosiy qism

O‘z-o‘zini anglash tushunchasi

O‘z-o‘zini anglash – bu insonning o‘zini kuzatishi, baholashi va anglashga intilishidan iborat ichki faoliyatidir. Bu jarayon orqali shaxs o‘z fikr, his-tuyg‘u, motivatsiya va xatti-harakatlarining manbasini aniqlaydi. O‘zini anglay olgan shaxslar o‘zgaruvchan hayot sharoitlariga moslashuvchan bo‘ladi, boshqalar bilan samarali muloqot o‘rnatadi va ijtimoiy muhitda o‘z o‘rnini belgilay oladi.Masalan, bu holatni kundalik yozish va  bolalikdagi tajribaning ta’siri orqali ko’rib chiqishimiz mumkin.

Talaba kundalik yozish orqali har kuni kechqurun 10 daqiqa vaqt ajratib, o‘zining kun davomida boshidan kechirgan voqealarini va bu voqealarga nisbatan his-tuyg‘ularini yozadi. Vaqt o‘tishi bilan u qanday vaziyatlarda asabiylashishini, qaysi insonlar bilan muloqot qilish unga huzur bag‘ishlashini anglay boshlaydi. Kimdir doimo muvaffaqiyatga erishganda o‘zini noqulay his qiladi. Psixologik tahlil orqali u bolalikda “kamtar bo‘lish kerak” degan ijtimoiy signalni kuchli qabul qilganini tushunamiz. Bu anglash unga o‘z yutuqlaridan uyalmaslikni o‘rganishga yordam beradi.

Yozma refleksiya va o‘z-o‘zini tahlil qilish

O‘z fikr va tuyg‘ularni yozma shaklda ifodalash – ongni faollashtirishning samarali usullaridan biridir. Maxsus «o‘z-o‘zini tahlil qilish daftarchasi» yuritish orqali inson o‘z holatlarini chuqurroq tushunadi, vaqt o‘tishi bilan qarashlardagi o‘zgarishlarni kuzatadi. Bu metod hayotiy vaziyatlarga ongli yondashish va hissiy muvozanatni saqlashda foydalidir.

Shaxslararo munosabatlar yo‘nalishi

O‘z-o‘zini anglashda shaxslararo munosabatlarni tahlil qilish muhim o‘rin tutadi. Bunga do‘stlik, oila a’zolari, sevgi munosabatlari yoki uzilgan ijtimoiy aloqalar kiradi. Ushbu tahlil orqali inson o‘z ehtiyojlari, kutganlari va xatolarini anglab yetadi.

Kasbiy faoliyat va martaba tanlovi

Kasbiy faoliyat insonning o‘zini anglashida muhim ijtimoiy kontekst hisoblanadi. Bunda ishlangan joylar, hamkasblar bilan munosabatlar, ishni tark etish sabablari va kasbiy ehtiyojlar tahlil qilinadi. Uch ustunli jadval metodi (faoliyat turi, rag‘batlar, ketish sabablari) bu yo‘nalishni tizimli o‘rganishda qo‘llaniladi.

Shaxsiy hayotdagi refleksiya

Shaxsiy hayotdagi hissiy bog‘liqliklar, romantik munosabatlar va ularning natijalari orqali inson o‘z qadriyatlarini aniqlaydi. Bu yo‘nalish orqali inson o‘z munosabatlaridagi muvaffaqiyat va muammolar ildizini tushunishga harakat qiladi.

Oila va tarbiya muhiti

Oila – shaxsiyat shakllanishining dastlabki maktabidir. Ota-onalar bilan munosabatlar, bolalikdagi tajribalar va qadriyatlar tizimi insonning hozirgi xulq-atvoriga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ota-ona oilasi bilan hozirgi oilaviy hayotdagi o‘xshashlik va tafovutlarni aniqlash orqali inson o‘z psixologik ildizlarini anglaydi.

Men va mening ichki dunyoim

O‘z-o‘zini anglashning eng murakkab yo‘nalishi bu – ichki dunyoni o‘rganishdir. Bu yo‘nalishda inson o‘z orzulari, qo‘rquvlari, maqsadlari va ong osti jarayonlarini tahlil qiladi. Eng muhim jihati – bu baholarda halollik va xolislikni saqlashdir.

Xulosa:

O‘z-o‘zini anglash – shaxsiy rivojlanishning ajralmas qismi bo‘lib, turli yo‘nalishlar orqali chuqur tahlil qilinadi. Inson o‘z ichki dunyosini anglash orqali shaxslararo munosabatlarda samarali bo‘lib boradi, kasbiy hayotda to‘g‘ri qarorlar qabul qiladi va oilaviy hayotni mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu jarayon doimiy refleksiya, kuzatuv va yozma tahlilni talab etadi. Shunday qilib, o‘z-o‘zini anglash insonni o‘z haqiqiy “men”iga olib boruvchi eng to‘g‘ri yo‘ldir.

        Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Assagioli, R. (2002). Psychosynthesis: A Manual of Principles and Techniques. London: The Aquarian Press.

2. Rogers, C. (1961). On Becoming a Person: A Therapist’s View of Psychotherapy. Boston: Houghton Mifflin.

3. Jung, C.G. (1953). Psychological Reflections. Princeton University Press.

4. Vygotsky, L.S. (1986). Thought and Language. Cambridge, MA: MIT Press.

5. Uzbekistan Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. (2020). Psixologiya asoslari.