Abdurasulova K.G`. Jizzax davlat pedagogika universiteti o`qituvchisi. Annotatsiya: Ushbu maqolada biologiya o‘qitish metodikasi haqida, Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalarida biologik ta’lim samaradorligini oshirish yo‘llari va masalalari, biologiya o‘qitish metodikasida qo‘llaniladigan zamonaviy metod turlari va ulardan foydalanish, biologiya fani o’qitish metodikasi hamda o’quv jarayonida olib boriladigan prinsiplari haqida ma‘lumotlar berilgan. Kalit so‘zlar: Biologiya o’qitish metodikasi, prinsiplar, o’quv materiali, o’quv jarayoni, o’qitish shakllari, innovatsiya, ko‘nikma, malaka, o‘qitishning mantiqiy metodlari, pedagogik texnologiya, interfaol usul, mustaqil fikrlash, ijod qilish. Kirish. Bugungi kunda taʼlim tizimini takomillashtirish hamda fuqorolarning bilim olish huquqlarini taʼminlashda bir qator ishlar amalga oshirilib kelinmoqda. Jahondagi rivojlangan davlatlar tarixiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, ularda jamiyat hayotini o‘zgartirishga qaratilgan islohotlar avvalo taʼlim tizimidan, bog‘cha, maktab, tarbiya masalasidan boshlanganini ko‘ramiz. Chunki maktabni o‘zgartirmasdan turib, odamni, jamiyatni o‘zgartirib bo‘lmaydi. Taʼlim va tarbiyaning asosi, poydevori bu – maktab. Maktabni maktab qiladigan kuch esa o‘qituvchilardir. Maʼlumki, murakkab o‘tish yillarida maktablardagi maʼnaviy-maʼrifiy muhit, o‘qituvchi kasbining obro‘yi, nufuzi pasayib ketgani, yangi davr pedagoglarini tarbiyalash, pedagogika fanini rivojlantirish, innovatsion taʼlim texnologiyalarini joriy etishga yetarli eʼtibor berilmagani sohada bir qator jiddiy muammolarni keltirib chiqardi. Keyingi yillarda ana shu muammolarni samarali hal etish, kadrlar tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish bo‘yicha mamlakatimizda ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. Prezidentimiz tomonidan xalq taʼlimi tizimiga oid 6 ta farmon va qaror, Vazirlar Mahkamasining 20 ta qarori qabul qilinib, bu sohadagi islohotlarning huquqiy – meʼyoriy asoslari mustahkamlandi [1]. ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA Odamlar, mavjud bo‘lgan minglab hayvonlar turlari, o‘simlik va bakteriyalarning har xil turlari kabi tirik mavjudotlar bilan bog‘liq barcha narsalarnibiologiya o‘rganadi. Bilogiya fan sifatida inson o‘z hayoti va uni o‘rab turgan barcha narsalar haqida ko‘p narsalarni tushuntirishga muvaffaq bo‘ldi, sog‘liq va evolyutsiya masalalarida, barchaga ma‘lum bo‘lgan turlarni tushunishgayordam bera oldi. Biologiya dunyosidagi eng muhim jihatlardan biri shundaki, bu bilan insoniyat hayoti juda yaxshi sog‘liqni saqlash standartlariga erishganligi sababli, tibbiyot sohasida rivojlanishga erishildi. Eng kichik infektsiya odamni o‘ldirish bilan yakunlandi, chunki uning ta‘sirigaqarshi kurashishning imkoni yo‘q edi.Shu kabi muommolarga biologiya tibbiyot sohasi bilan birgalikda yechim topdi [2]. Bugungi kunda oliy o`quv yurtlarida biologiya fanlarini o`qitishda yangi zamonaviy texnologiyalaridan foydalanishning samarali usullari, turlari, muammolarida hamda yangi zamonaviy texnologiyalari, vazifalarni, ta`limiy vazifasi, ko`rgazmalilik vazifalari, nazorat vazifalarni, rivojlantiruvchi vazifasi, tarbiyaviylik vazifasi, o`quvchilar ilmiy dunyoqarashini rivojlantiruvchi vazifasi yangi zamonaviy innovatsion axborot texnologiyalarini qo`llash mahsulotlari hamda yangi zamonaviy texnalogiyalarning maqsadlari haqida maqolada fikr yuritiladi. Biologiyani o`qitish texnologiyalariga didaktik o`yin texnologiyasi ,muammoli ta`lim texnоlogiyasi, hamkorlikda o`qitish texnologiyasi, loyihalash texnologiyalari va a`nanaviy texnologiyalar kiradi. Biologiyani o`qitishda lokal darajadagi pedagogik texnologiyalardan “Klaster” “Ven diagrammasi” va “Atamalar zanjiri” kabi texnologiyalardan foydalanish zarur. Klasterdan foydalanishda sinf o`quvchilarini teng sonli guruhlarga bo`linadi, o`zlari klaster tuzib himoya qilinadi hamda eng yaxshi klaster tuzgan va yaxshi ta`riflagan guruh g`olib deb aniqlanadi. Venn diagrammasi fakt tushunchalarni tahlil qilish, sintezlash, taqqoslash ishlari olib boriladi. Atamalar zanjiri bu darslikdagi atamalar ro`yxati va ularning ta`riflari haqidagi texnalogiyadir. Bu texnalogiyada o`quvchilar guruhlarga bo`linadi o`quvchilar atamalarga ta`rif berishlari yoki ta`riflar orqali atamalarni topishi kerak bo`ladi. Bu usul xotirani mustahkamlashda foyda bo`ladi. Biologiyani o`qitishning eng samarali usullaridan biri axborot texnalogiyalaridan foydalanishdir. Bularning vazifalari: Ta`limiy vazifasi –bu o`rganilayotgan mavzuni tushunchalar va ularning izohlari jadvallar, diagramma, asosiy qo`shimcha materiallar yordamida tushunishiga yordam beradi. Ko`rgazmalilik vazifasi –animatsiyalar o`quvchilar tomonidan biologiyaviy jarayonlarni harakat va dinamik tasvirlash imkoni mavjud. Nazorat vazifasi –o`quvchining qay darajada o`zlashtirgani, baholash tizimi haqqoniy bo`lishiga zamin yaratadi. Rivojlantiruvchi vazifasi –vazifalar qiyinlik darajisidagi tartibda qo`yilib o`quvchining bilmaganlarini izlab o`rganishiga o`tilgan mavzularni mustahkamlashga zamin yaratadi. Tarbiyaviy vazifasi –aqliy va o`quv ko„nikmalarini o`zlashtiradi. Biologiyani o`qitishda quyidagi axborot texnalogiyalari mahsulotlaridan foydalanish mumkun [3]. O’qituvchining kasbiy standartini amalga oshirish sharoitida metodika kursi ilgari odatiy bo’lmagan funktsiyalarni bajarishi kerak: talabalarning bilim va ko’nikmalarini tuzatish va integratsiyalash, shu jumladan. asosiy o’quv dasturining turli bloklari fanlarini o’rganishda olingan biologiya bo’yicha; ko’p bosqichli oliy pedagogik ta’lim tizimida talabaning individual ta’lim traektoriyasini tuzishda yordam berish. Uslubiy fanlar bakalavrlar, magistrlar va aspirantlarning individual kasbiy va shaxsiy o’zini o’zi belgilashi, ijodkorligini rivojlantirish uchun maxsus ta’lim maydoni va muhiti, va talaba shaxsining o’zi tanlov va qarorlar qabul qilish erkinligiga qaratilgan mutlaq qadriyat sifatida qaraladi. Universitetda ta’limni axborotlashtirish sharoitida biologiya o‘qitish metodikasi mazmunini o‘quv jarayoniga tatbiq etish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi [4]. Innovatsion o’qitish usullari o’qituvchilarning ijodiy va innovatsion faoliyati tajribasini shakllantirishga imkon beradi, bu esa pirovardida mutaxassisning malakasi va uning mahoratiga ta’sir qiladi. Innovatsion ta’limning xususiyatlari: – oldinga harakat qilish, rivojlanishni bashorat qilish; – kelajakka ochiqlik; – shaxsga, uning rivojlanishiga e’tibor berish; – ijodkorlik elementlarining majburiy mavjudligi; -sheriklik turi: hamkorlik, birgalikda yaratish, o‘zaro yordam va boshqalar [5]. Ko`pchilik olimlarning tadqiqot natijalari shuni ko’rsatdiki, eksperiment yoki slayd namoyishi bilan boshlangan darslardagi akademik muvaffaqiyat ma’ruza usuli bilan boshlangan darsga qaraganda yuqoriroqdir. Tabiatshunoslikni o‘qitishda dars boshida o‘quvchilarning laboratoriya tajribasidan yoki slayd ko‘rsatishdan foydalanish o‘quvchilarning e’tiborini tortadi va rag‘batlantiradi. Biroq, faqat og’zaki ma’ruzadan foydalanish talabalarni zeriktiradi va unga e’tiborini yo’qotadi. Laboratoriya ma’ruza zallariga qaraganda (ayniqsa, katta sinflar uchun) qulayroq o’quv muhitidir, chunki u talabalarga real hayotiy vaziyatlarni taqdim etadi va muammoni hal qilish ko’nikmalarini amalga oshirish imkoniyatini beradi. Shu bilan birga, talabalar amaliy tajriba, faol fikrlash va bilimlarni aks ettirish uchun ko’proq vaqt va imkoniyatlarga ega. Bundan tashqari, jamoaviy ish muhiti talabalarni o’zlarining shaxslararo ko’nikmalarini mashq qilishga, shuningdek, jamoaviy ruh va etakchilikni tarbiyalashga undaydi. Nihoyat, og’zaki taqdimotlar o’quvchilarga aqliy javob va taqdimot mahoratini oshirish imkoniyatini beradi [6]. Ushbu tadqiqot natijalariga ko’ra, eksperiment va slayd namoyishi bilan boshlangan darsda eslab qolish (esdalik) darajasi ma’ruza bilan boshlanganidan yuqori bo’lgan. Chunki odamlar o’qiganlarining 10%, eshitganlarining 20%, ko’rganlarining 30% va amaliy tajribaning 90%ini eslab qolishadi. (Beydogan, 2001). Xulosa. Xulosa qilib aytganda, o‘quvchilar ongi va qalbiga milliy istiqlol g‘oyasini sindirishda biologiya darslari, ekskursiyalar, darsdan va sinfdan tashqari mashg‘ulotlarni samarali tashkil etish, mavzu mazmuniga bog‘liq holda ularni milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, mustaqillik prinsiplari va Ona-Vatanga sadoqat ruhida tarbiyalashgakatta e’tibor berish lozim. Barcha bilimlarni o‘zlashtirish uchun mashq eng yaxshi usul hisoblanadi. Mashq nafaqat biologiya ta’limida balki barcha soha bilimlarini o‘zlashtirishda ham ijobiy natija beradi. Darsni samarali tashkil etish, unda pedagog faoliyati va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning o‘rni beqiyosdir. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida 23 avgust kuni xalq taʼlimi tizimini rivojlantirish, pedagoglarning malakasi va jamiyatdagi nufuzini oshirish, yosh avlod maʼnaviyatini yuksaltirish masalalariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishidagi nutqi. “Xalq so‘zi” gazetasi 2019 yil 24 avgust. 2. Mavlonova G. D., qizi Jumamurodova G. B. BIOLOGIYANI O‘QITISH METODIKASIDA ZAMONAVIY METODLAR //European Journal of Interdisciplinary Research and Development. – 2023. – Т. 11. – С. 197-202. 3. Bo’ronova N. S. N., Oralovna M. BIOLOGIYA FANINI O’QITISHDA ZAMONAVIY METODLARDAN SAMARALI FOYDALANISH. – 2023. 4. Арбузова Е. Н., Яскина О. А. Проектирование рефлексивной системы обучения с применением инновационного учебно-методического комплекса по методике обучения биологии //Москва. – 2015. 5. Дукенбаева А. Д., Нургасым М. К. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ МЕТОДОВ ПРЕПОДАВАНИЯ БИОЛОГИИ В ШКОЛЕ //ББК 72 П26 П26 ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ НАУКИ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ/Сборник научных статей по материалам VIII Международной научно-практической. – 2022. 6. Veselinovska S. S., Gudeva L. K., Djokic M. The effect of teaching methods on cognitive achievement in biology studying //Procedia-Social and Behavioral Sciences. – 2011. – Т. 15. – С. 2521-2527.
BIOLOGIYANI O‘QITISH METODIKASIDA ZAMONAVIY INNOVATSION METODLAR
