Ushbu veb-sayt hozirda test rejimida ishlamoqda. Ba'zi funksiyalar mavjud bo‘lmasligi yoki kutilganidek ishlamasligi mumkin.
Ilmiy ommaviy maqolalar
Ilmiy ommaviy maqolalar
|
15/03/2023
Chop etish
METALL-YARIMO’TKAZGICH FAZAVIY O’TISHLARDA OPTIK HODISALAR.

Dildora Xaydarqulovna Tashpulatova-o’qituvchi

A.Qodiriy nomidagi Jizzax davlat pedagogika universiteti

dildora87@jspi.uz

Kalit so’zlari: Fotoo’tkazuvchanlik, ichki va tashqi fotoeffekt, yarim o’tkazgichlarda fotogalvanik effekt.

Annotatsiya

Metal –yarimo’tkazgichlarda p-n- fazoviy o’tishlarning optik hodisalarinining fizik xususiyatlarini tushuntirib berish.

            Ключевые слова: фотопроводимость, внутренний и внешний фотоэффект, фотогальванический эффект в полупроводниках.

Аннотация

Объяснить физические свойства оптических явлений p-n пространственных переходов в металл-полупроводниках.            Key words: Photoconductivity, internal and external photoeffekt, photogalvanik effect in semiconductors.

Abstract

To explain the physical properties of optical phenomena of p-n spatial transitions in metal-semiconductors.

Ma’lumki, bir yarimo’tkazgich namunasida elektron (n) o’tkazuvchanlikli va kovak (p) o’tkazuvchanlikli ikki soha hosil qilish mumkin.   Elektronlar               n-sohadan p-sohaga diffuziyalanib o’tib, asosan uning hajmida rekombinatsiyalanib ketadi, chegaraning n-soha tarafidagi tor qatlamda esa donor ionlaridan iborat musbat qo’zg’almas hajmiy zaryad qoladi. Kovaklar esa p-sohadan n-sohaga diffuziyalanib o’tib, asosan uning hajmida rekombinatsiyalanib ketadi. Chegaraning p-soha tarafidagi tor qatlamda esa akseptor ionlardan iborat manfiy qo’zg’almas hajmiy zaryad qoladi

p-n o’tish sohasi quyidagi asosiy xossalarga ega

  1. Termodinamik muvozanat sharoitida p-n o’tish sohasi hajmiy zaryad mavjud bo’lgan qatlamdir. Bu hajmiy zaryadni asosan donor va akseptor ionlar tashkel qiladi.
  2. p-n o’tishning hajmiy zaryadiga bog’liq bo’lgan va n-sohadan p-sohaga tomon yo’nalgan elektr maydon mavjud, u esa  bu sohada potensial o’zgarishini taqozo qiladi, binobarin, p-n o’tishning chegaralari orasida potensiallar ayirmasi vujudga keladi.
  3. p-n o’tishning elektr maydoni elektronlarning n-sohadan p-soha tomon va kovaklarning p-sohadan n-soha tomonga o’tishiga to’sqinlik qiladi. Shuning uchun hozir aytilmagan ma’noda p-n o’tish potensial to’siq bo’lib uning balandligi p-n sohadagi potensiallar ayirmasiga teng.
  4. Yupqagina p-n o’tish qatlamidagi ichki elektr maydon EYUK xosil qilmaydi.
  5. p-n sohasida harakatchan zaryadlar –elektronlar va kovaklar juda kam miqdorda bo’ladi, binobarin, bu sohaning solishtirma qarshiligi juda ham katta (solishtirma o’tkazuvchanligi juda kichikdir).

Hajmiy zaryadlar paydo bo’lishi bilan birga chegaraviy qatlamdan n-sohadan p-sohaga yo’nalgan elektr maydoni va uning ta’sirida elektronlar va kovaklarning dreyf oqimlari vujudga keladi. Hajmiy zaryadli chegaraviy qatlamning shakllanishi to dreyf oqimlari deffuzion oqimlariga tenglashguncha davom etadi. p va n-sohalar chegarasida vujudga keladigan qatlamni p-n o’tish deyiladi.

Agar p-n-o’tishli yarim o’tkazgichni fotonning energiyasi ħω≥Eg bo’lgan kuchsiz yorug’lik bilan yoritilsa unda elektron-kovak juftlari vujudga keladi. Birinchi tartibda asosiy zaryad tashuvchilar konsentratsiyasining o’zgarishi hisobga olmasa ham, yoritishning ta’siri asosiy bo’lmagan zaryad tashuvchilarning konsentratsiyasini oshirishdan iborat bo’ladi.

1-rasm.Yoritilmagan (muvozanatdagi)

Agar p-n-o’tishni uning chegarasi bo’ylab yoritilsa u xolda namunadan o muvazanat  xolatdagi zaryad tashuvchilar vujudga keladi. p-n-o’tish sohasidan diffusion uzunlik chamasidagi masofa vujudga kelgan elektron-kovak juftlari       p-n-o’tish chegarasi tomonga diffuziyalanadi, uning maydoni esa juftlarni ajratadi, yani elektronlarni p-sohadan n-sohaga o’tkazadi kovaklarni esa n-sohadan p-sohaga o’tkazadi. p-n-o’tishdan diffusion uzunlik chamasidan nariroqda vujudga kelgan nomuvozanati elektronlar va kovaklar p-n-o’tishga yetib kelolmay rekombinatsiyalanib ketadilar.

 

2-rasm. Yoritilgan (nomuvazanatdagi)

Yorug’lik p-n-o’tish tekisligiga tiktushayotgan xolda agar p-n-o’tish yoritilayotgan sirtdan uncha ichkari bo’lmasa, uning ikkala tarafida ham elektron-kovak juftlari vujudga keladi.

3-rasm.Yoritilgan (nomuvazanatdagi)

4-rasm.Yupqa p-n-o’tishlifotoelementvafotodiodning volt-amperxarakteristikasi

 

Foydalanilgan adabiyotlar

  1. Удалов Н. С. Возобновляемые источники энергии. – Новосибирск: Изд-во НГТУ, 2009. – 412 с. – С. 305-306.

2 . Ушаков, В. Я. Современная и перспективная энергетика. – Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2008. – 468 с. – С.324-328.

3 . Виссарионов В. Я. Колнечная энергия: учебное пособие для вузов. – М .: Издательский дом МЭИ, 2008. – 320 с. – С. 113-115.

  1. Toshpo’latova, D., &  Isroilova,  G.  (2021).  Об  эвoлюции  мaгнитнoгo

noToKa в  cвepxпpoвoдникax  BToporo  poдa.  физико-технологического

образование, (3).

5.Taylanov,  N.,  Toshpulatova,  D.,  O’rozov,  A.,  & Narimanov, B.  (2021).

Flux  jumping  in  type-II  superconductors.  Физико-технологического

образование,

 


Ulashish:
464
Boshqa rubrikalarda mashhur

JDPU xorijiy tillar fakulteti professor-o‘qituvchilari Vengriyaning nufuzli Obuda universitetida malaka oshirishmoqda.
Jizzax davlat pedagogika universiteti Xorijiy tillar fakulteti professor-o‘qituvchilari jahon oliy ta’lim muassasalari reytingida 680-o‘rinni egallagan Vengriya Respublikasining nufuzli ta’lim maskanlaridan biri — Obuda universitetida bo‘lib...
Jizzax davlat pedagogika universitetida texnikum bitiruvchilari bilan suhbat boshlandi.
Jizzax davlat pedagogika universitetida oliy ta’limga kirish istagida bo‘lgan texnikum bitiruvchilari uchun suhbat jarayonlari start oldi. Joriy yilda turli texnikumlarni tamomlagan 134 nafar nomzod hujjatlarni...
JDPUda talabalar uchun turar joy va ijara xonadonlari bo‘yicha ma’lumotlar markazi ish boshladi.
Jizzax davlat pedagogika universitetida 2025/2026-o‘quv yilida talabalarni munosib kutib olish va ularni turar joy bilan tezkor ta’minlash maqsadida “Talabalar turar joylari va ijara xonadonlari bo‘yicha...