Magistraturaga qaysi fanlardan imtihonlar bo‘ladi?
27.04.2019 yildagi Vazirlar Mahkamasining 360-sonli qarori bilan magistratura bosqichining kirish imtihonlariga o‘zgarish va qo‘shimchalar kiritildi.
Endilikda faqat 2 ta fandan imtihon bo‘ladi: mutaxassislik fani (100 ballgacha) va chet tili (50 ballgacha).
Shuningdek, bitiruvchining diplom ilovasida qayd etilgan o‘rtacha o‘zlashtirish ko‘rsatkichi ham qo‘shiladi (100 ballgacha).
Magistraturaga o‘qishga kirishda eng ko‘p (maksimal) to‘planishi mumkin bo‘lgan ball — 250 ni tashkil etadi.
Xalqaro tan olingan chet tilini bilish darajasi haqidagi sertifikat (TOEFL bo‘yicha kamida 72 yoki IELTS bo‘yicha kamida 5,5 ball, TestDaF (TDN3), CEFR bo‘yicha kamida V2) yoki Davlat test markazi tomonidan beriladigan Chet tilini bilish darajasi haqidagi V2 yoki S1 darajasidagi sertifikat taqdim etganlarga chet tilidan 50 ball qo‘yiladi va ular chet tilidan kirish sinovida ishtirok etmaydi.
Bundan buyon magistratura uchun quyidagi fanlardan imtihon bo‘lmaydi:
– ilmiy va ilmiy-pedagogik ishlarga qobiliyati hamda qiziqishini aniqlash maqsadida suhbat;
– «Informatika va axborot texnologiyalari» fani bo‘yicha;
– O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani bo‘yicha.
Magistraturaga quyidagi hujjatlar topshiriladi:
- oliy ma’lumotni tasdiqlovchi diplom va unga ilova (byudjetda o‘qiganlar uchun diplomdan ko‘chirma);
- chop etilgan ilmiy maqola yoki tezislari (yoki ularga tenglashtirilgan hujjatlari) nusxasi (mavjud bo‘lgan holda);
- 3.5 x 4.5 hajmdagi 6 dona rangli fotosurat;
- 086-U-shakldagi tibbiy ma’lumotnoma;
- qonun hujjatlariga muvofiq o‘qishga kirishda imtiyoz beruvchi hujjatning asl nusxasi;
– hujjatlar 1 iyuldan 30 iyulgacha qabul qilinadi;
– hujjatlar topshirish bepul, avvalgi yilda bitirganlardan ham pul olinmaydi, bu tizim faqat bakalavrga taalluqli;
– hujjatlar bevosita OTMlarning o‘zida qabul qilinadi, DXM yoki boshqa OTMlar orqali hujjatlar olinmaydi;
– magistraturada faqat bitta yo‘nalishga hujjat topshirish mumkin;
– o’tgan yildan boshlab bakalavr bo‘yicha turdosh mutaxassisliklarni tugatmaganlar ham magistraturaga hujjat topshira olishadi.
– o’tgan yildan boshlab magistraturaga xuddi bakalavr kabi super-kontrakt tizimi ham joriy etilgan;
– imtihon faqat 2 ta fandan bo‘ladi: mutaxassislik fani (100 ballgacha) va chet tili (50 ballgacha);
– shuningdek, bitiruvchining diplom ilovasida qayd etilgan o‘rtacha o‘zlashtirish ko‘rsatkichi ham qo‘shiladi (100 ballgacha);
– magistraturaga o‘qishga kirishda eng ko‘p (maksimal) to‘planishi mumkin bo‘lgan ball — 250 ni tashkil etadi;
– xalqaro tan olingan chet tilini bilish darajasi haqidagi sertifikat (TOEFL bo‘yicha kamida 72 yoki IELTS bo‘yicha kamida 5,5 ball, TestDaF (TDN3), CEFR bo‘yicha kamida V2) yoki DTM tomonidan beriladigan V2 yoki S1 darajasidagi sertifikat taqdim etganlarga chet tilidan 50 ball qo‘yiladi va ular chet tilidan kirish sinovida ishtirok etmaydi;
Bundan buyon magistratura uchun quyidagi fanlardan imtihon bo‘lmaydi:
– ilmiy va ilmiy-pedagogik ishlarga qobiliyati hamda qiziqishini aniqlash maqsadida suhbat;
– «Informatika va axborot texnologiyalari» fani bo‘yicha;
– O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani bo‘yicha;
– kirish sinovlari (maxsus test sinovlari) 3 — 15 avgust kunlari o‘tkaziladi;
– kirish sinovlari (maxsus test sinovlari)ni qayta topshirish man etiladi;
– mutaxassislik bo‘yicha maxsus fandan kirish sinovi uchun belgilangan maksimal ballning 55 foizi va undan kam ball to‘plaganlar, shuningdek, belgilangan muddatlarda kirish sinovlariga kelmaganlar navbatdagi kirish sinoviga kiritilmaydi hamda magistraturaga qabul qilinmaydi;
– abituriyent sinov natijasidan norozi bo‘lgan taqdirda, sinov natijalari e’lon qilingan vaqtdan boshlab 24 soat davomida sinov ishini apellyasiyaga berishi mumkin. Apellyasiya haqidagi arizani ko‘rib chiqish muddati ikki kundan oshmasligi lozim.
MAGISTRATURAGA QABUL NIZOMI
Magistraturaga qabul bo‘yicha turdosh oliy ta’lim yo‘nalishlarining 2019/2020 yil uchun tasdiqlangan ro‘yxati
Magistraturaning turdosh yo‘nalishlari bo‘yicha sharh
2019-yil 17-iyundagi Prezident qarori bilan ushbu o‘zgarish rasman tasdiqlandi.
Endi o‘z-o‘zidan savollar ko‘payishi tabiiy. Bu ro‘yxat nimani anglatadi? Bu ro‘yxatda yo‘q yo‘nalishlar bilan endi nima bo‘ladi? Falonchi yo‘nalishdan pistonchiga topshira olamanmi? Pistonchidan falonchigachi?
Shu masalaga oydinlik kiritamiz. Aslida barchasi juda oddiy va sodda.
Yuqoridagi ro‘yxatda 6 ta guruh berilgan. Biz ularni umumiy qilib qo‘yidagicha guruhlarga ajratimiz:
1) sport;
2) musiqa;
3) tasviriy san’at;
4) san’atshunoslik;
5) texnogen san’at;
6) sog‘liqni saqlash.
Mana shu yuqoridagi 6 ta guruhda turdosh ta’lim yo‘nalishlari uchun qat’iy cheklov bor, bundan chiqish mumkin emas.
Bundan tashqari yana 6 ta alohida nomdagi yo‘nalishlar sanalgan, bular:
1) “Chaqiriqqacha harbiy ta’lim”;
2) “Xoreografiya (turlari bo‘yicha)”;
3) “Dirijyorlik (turlari bo‘yicha)”;
4) “Rejissyorlik (turlari bo‘yicha)”;
5) “Aktyorlik san’ati (turlari bo‘yicha)”;
6) “Veterinariya”.
Ushbu 6 ta yo‘nalishga ham cheklov bor, ular faqat o‘zlariga mos yo‘nalish bo‘yicha magistraturaga hujjat topshira oladi xolos. Ya’ni “Dirijyorlik” faqat “Dirijyorlik”ka, “Veterinariya” faqat “Veterinariya”ga va h.k.
Shu joyigacha tushunarlimi? Demak, xulosa qilamiz: yuqorida faqat cheklov qo‘yiladigan yo‘nalishlar nomi sanalgan.
Ana endi asosiy qismiga yetib keldik. Bu ro‘yxatda yo‘q yo‘nalishlar bilan nima bo‘ladi?
JAVOB: yuqorida nomi tilga olinmagan ta’lim yo‘nalishlari istalgan magistratura mutaxassisliklari bo‘yicha tanlovda qatnashish huquqiga ega. Ya’ni hech qanaqa cheklov yo‘q.
Matematikani tugatgan yurisprudensiyaga topshira oladi.
Fizikani tugatgan jurnalistikaga topshira oladi.
Filologiyani tugatgan neft-gazga topshira oladi.
Irrigasiyani tugatgan xalqaro munosabatlar va jahon siyosatiga topshira oladi.
Yana bir joyi. Hov, tepadagi cheklovlar ro‘yxati bor ediku. O‘sha ro‘yxat faqat «kirish» uchun cheklov. «Chiqish» uchun esa cheklov yo‘q. Masalan, tibbiyotni tugatgan yurisprudensiyaga topshira oladi, lekin yurisprudensiyani tugatgan tibbiyotga topshirolmaydi. Yoki san’atni tugatgan iqtisodga topshira oladi, iqtisodni tugatgan san’atga topshira olmaydi. Va h.k.
Faqat yana kichkinagina cheklov bor. Agar qaysidir magistratura mutaxassisligi uchun maqsadli qabul ajratilgan bo‘lsa, o‘sha maqsadli qabulga faqat turdosh yo‘nalishni bitirganlar topshira oladi, boshqalar da’vogarlik qila olmaydi. Ammo bu arzimagan cheklov.
Magistraturaga boshqa turdosh mutaxassislikka topshirsa, faqat kontraktda o‘qiydimi?
Ushbu tartib yangilik bo‘lganligi sababli tabiiyki amaliyotda ko‘plab tushunmovchiliklar yuzaga kelmoqda. Masalan, ayrim qabul komissiyalari boshqa turdosh yo‘nalishni tugatgan abituriyentlarga ularni faqat kontrakt bo‘yicha qabul qilishlarini, ular davlat grantiga da’vogarlik qila olmasliklarini ta’kidlashayotgan ekan.
Ammo bu kabi gaplar mutlaqo noto‘g‘ri. Qoidaga ko‘ra, magistratura mutaxassisligiga mos bo‘lmagan boshqa bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari bitiruvchilari faqatgina davlat grantlari asosida belgilangan maqsadli qabul kvotalariga tanlovda qatnasha olmaydi.
Xo‘sh, qaysi mutaxassisliklarda maqsadli qabul bor?
Davlat qabul komissiyasining 4 iyuldagi 1-sonli bayoniga binoan, atigi 10 ta OTMda magistratura uchun maqsadli qabulga kvota berilgan. Respublika bo‘yicha jami 65 ta o‘rin berilgan xolos. Mana shu 65 ta o‘ringa “begonalar” da’vogarlik qila olmaydi. Qolgan o‘rinlarga agar ular imtihonlardan yuqori ball to‘play olsa, bemalol davlat grantida o‘qishi mumkin.
Yuqorida ana o‘sha 65 ta maqsadli qabul kvotasi ro‘yxati ilova qilindi.
Ta’lim krediti haqida batafsil (1-qism)
Huquqiy asos: Vazirlar Mahkamasining 26.07.2001 yildagi “Oliy o‘quv yurtlarida to‘lov-kontrakt asosida o‘qish uchun ta’lim kreditlari berish to‘g‘risida”gi 318-sonli qarori
Kredit miqdori: talaba va OTM o‘rtasida tuzilgan to‘lov-kontrakt shartnomasi miqdorida
Muddati: bakalavr bosqichi uchun – 10 yilgacha, magistratura bosqichi uchun – 5 yilgacha.
Foizi: ikki xil kategoriya bo‘yicha turli foizlarda beriladi:
- a) chin yetimlarga, “Mehribonlik uylari”da tarbiyalanganlarga hamda bolalikdan I va II guruh nogironlariga – nol foiz stavkasi (foizsiz kredit);
- b) talabalarning qolgan toifalariga – Markaziy bankning amaldagi qayta moliyalash stavkasidan yuqori bo‘lmagan miqdorda (hozir 16%).
Kimlarga beriladi: OTMlarga to‘lov-kontrakt asosida qabul qilingan talabalarning o‘zlariga, ularning ota-onalariga yoki vasiylariga.
Kredit ta’minoti: kredit ta’minoti sifatida quyidagilardan biri yoki bir nechtasi taqdim etilishi mumkin:
- a) mol-mulk yoki qimmatli qog‘ozlarni garovga qo‘yish;
- b) bankning kafolati;
- v) uchinchi shaxsning kafilligi;
- g) sug‘urta kompaniyasining qarz oluvchining kreditni qaytara olmasligi xavfi sug‘urta qilinganligi to‘g‘risidagi sug‘urta polisi;
- d) fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining kafilligi (faqat chin yetimlar va «Mehribonlik uylari»da tarbiyalanganlar, bolalikdan I va II guruh nogironlari va kam ta’minlangan oilalardan chiqqanlar uchun).
Ta’lim krediti haqida batafsil (2-qism)
Qanday hujjatlar kerak?
Ta’lim kreditini olish uchun bankka quyidagi hujjatlar taqdim etiladi:
- a) ariza;
- b) talaba va OTM o‘rtasidagi shartnoma (kontrakt);
- v) mahalladan yashash joyi to‘g‘risida ma’lumotnoma:
- g) kreditni qaytarishning ta’minlanishi to‘g‘risida hujjat;
- d) imtiyozli ta’lim kreditlari olish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar tegishli tasdiqlovchi hujjat. Ariza qancha vaqtda ko‘rib chiqilishi kerak?
Ariza bank tomonidan 10 ish kunida ko‘rib chiqilishi va kredit shartnomasi imzolanishi kerak. Agar kredit berilmasligi to‘g‘risida qaror qabul qilingan taqdirda arizachiga kredit berishning rad etilishi sababi ko‘rsatilgan yozma xulosa berishi lozim. Sizga shunchaki og‘zaki rad javobi berishlariga yo‘l qo‘ymang. Yozma ariza qoldiring va banklar albatta asoslangan yozma javob berishsin. Bu kelgusida asossiz rad qilinganlik uchun shikoyat qilish huquqini beradi.
Kredit qachon to‘lanadi?
Ta’lim kreditlari bo‘yicha mablag‘lar har yarim yilda yillik kontrakt miqdorini ikki teng qismga bo‘lish yo‘li bilan o‘tkaziladi. Bunda, 1-kurslar uchun 1-yarim yillikda 1 oktyabrgacha, 2-yarim yillikda 15 martgacha to‘lanishi mumkin. 2-kursdan boshlab sentyabr va mart oyining 5-sanasidan kechiktirilmasdan to‘lanadi.
Kam ta’minlanganlar uchun imtiyoz bormi?
Kam ta’minlangan oilalardan bo‘lgan talabalar uchun kredit bo‘yicha qo‘shilgan foizlarning 50 foizi tuman Bandlikka ko‘maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazlari tomonidan Ish bilan ta’minlashga ko‘maklashish davlat jamg‘armasi mablag‘laridan to‘lanadi.
Maxsus sirtqi, kechki va sirtqi ta’lim uchun ham ta’lim krediti olsa bo‘ladimi?
Nizomga ko‘ra, ta’lim krediti faqat kunduzgi bo‘limlarda o‘qiyotgan talabalarga beriladi. Shunga ko‘ra, maxsus sirtqi, kechki va sirtqi bo‘limlar uchun ta’lim krediti ajratish nazarda tutilmagan.
Xorijlik fuqarolar ham ta’lim krediti olishi mumkinmi?
Yo‘q. Nizomga ko‘ra, ta’lim krediti faqat O‘zbekiston fuqarolariga beriladi. Fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar ham Nizomda nazarda tutilmagan.
Super-kontrakt uchun ta’lim krediti olish mumkinmi?
Yo‘q. Bu haqida 13:00 da post joylaymiz.
Lekin banklar super-kontrakt uchun kattaroq foizlarda oddiy kredit berishi mumkin. Buni o‘zlari hal qiladi.
Agar talaba talabalar safidan chetlatilsa nima bo‘ladi?
Agar talaba o‘qish davri tugamasdan talabalar safidan o‘chirilsa, OTM rahbariyati rektor (direktor)ning buyrug‘i chiqqan kundan boshlab 10 ish kuni mobaynida bu haqda bankka xabar berishi kerak, qarz oluvchi esa o‘z navbatida uch oy muddatda ta’lim krediti va unga qo‘shilgan foizlar bo‘yicha qarzlarni to‘liq qaytarishi lozim.
Agar OTM o‘z vaqtida bankni ogohlantirmasa nima bo‘ladi?
Talabaning talaba safidan chiqarilishi OTM tomonidan bankka o‘z vaqtida ma’lum qilinmagan taqdirda, OTM ushbu davr uchun hisoblangan foizlarni bankka to‘lashga majbur.
Faqat ushbu shartlar shartnomada aks etgan bo‘lishi kerak.
Kreditni muddatidan oldin yopsa bo‘ladimi?
Ha, kreditni muddatdan oldin qaytarish mumkin.
Super-kontrakt uchun ta’lim krediti olsa bo‘ladimi?
Ko‘pchilikni qiziqtirayotgan savollardan biri – aynan shu.
Ta’lim krediti berishga oid qonun hujjatlari qabul qilingan paytda hali qo‘shimcha kontrakt degan narsa yo‘q edi. Shu sababli bu masala normativ hujjatlarda aniq ko‘rsatilmagan.
Vazirlar Mahkamasining
2001 yil 26 iyuldagi 318-son qaroriga ko‘ra, ta’lim kreditlari tijorat banklari tomonidan OTMlarning kunduzgi bo‘limlariga to‘lov-kontrakt asosida qabul qilingan talabalarning o‘qishi uchun berilishi mumkin.
Bu yerda muhim joyi – «qabul qilingan» so‘zi. Qo‘shimcha kontraktda avval 100% lik to‘lov amalga oshiriladi, undan keyin oktyabr oylariga borib o‘sha abituriyentlarni qabul qilish haqida qaror chiqadi. Toki to‘lovni amalga oshirmaguncha ular talabalikka qabul qilingan hisoblanmaydi.
Shunga ko‘ra, super-kontrakt uchun ta’lim krediti berish amaldagi qonunchilikda belgilanmagan.
Agar mabodo bo‘lgan taqdirda ham, banklar baribir bermasdi, menimcha. Chunki ta’lim krediti qayta moliyalash stavkasi bo‘yicha, ya’ni yillik 14% ga beriladi. Bu degani ta’lim kreditlari banklar uchun «nevigodno».
Shuningdek, ta’lim krediti uchun alohida katta resurslar ham ajratilmaydi, bunday sharoitda banklar bir necha yuz millionlab mablag‘ini 14% lik kreditga ajratishni xohlamasdi albatta.
Yuqoridagilarni inobatga olib, banklardan super-kontrakt uchun kredit olish amalda ushalmas orzu.
O‘zi 8 mln so‘mlik kontraktga kredit ololmay xalq sarson bo‘ladiku, 200 mlnga yo‘l bo‘lsin.
Super-kontrakt uchun ta’lim krediti olsa bo‘ladimi?
Ko‘pchilikni qiziqtirayotgan savollardan biri – aynan shu.
Ta’lim krediti berishga oid qonun hujjatlari qabul qilingan paytda hali qo‘shimcha kontrakt degan narsa yo‘q edi. Shu sababli bu masala normativ hujjatlarda aniq ko‘rsatilmagan.
Vazirlar Mahkamasining
2001 yil 26 iyuldagi 318-son qaroriga ko‘ra, ta’lim kreditlari tijorat banklari tomonidan OTMlarning kunduzgi bo‘limlariga to‘lov-kontrakt asosida qabul qilingan talabalarning o‘qishi uchun berilishi mumkin.
Bu yerda muhim joyi – «qabul qilingan» so‘zi. Qo‘shimcha kontraktda avval 100% lik to‘lov amalga oshiriladi, undan keyin oktyabr oylariga borib o‘sha abituriyentlarni qabul qilish haqida qaror chiqadi. Toki to‘lovni amalga oshirmaguncha ular talabalikka qabul qilingan hisoblanmaydi.
Shunga ko‘ra, super-kontrakt uchun ta’lim krediti berish amaldagi qonunchilikda belgilanmagan.
Agar mabodo bo‘lgan taqdirda ham, banklar baribir bermasdi, menimcha. Chunki ta’lim krediti qayta moliyalash stavkasi bo‘yicha, ya’ni yillik 14% ga beriladi. Bu degani ta’lim kreditlari banklar uchun «nevigodno».
Shuningdek, ta’lim krediti uchun alohida katta resurslar ham ajratilmaydi, bunday sharoitda banklar bir necha yuz millionlab mablag‘ini 14% lik kreditga ajratishni xohlamasdi albatta.
Yuqoridagilarni inobatga olib, banklardan super-kontrakt uchun kredit olish amalda ushalmas orzu.
O‘zi 8 mln so‘mlik kontraktga kredit ololmay xalq sarson bo‘ladiku, 200 mlnga yo‘l bo‘lsin.
Ko‘p berilayotgan savollardan biri:
Davlat granti asosida OTMni bitirgan talaba ikkinchi mutaxassislik bo‘yicha o‘qishga hujjat topshira oladimi?
Yo‘q, topshira olmaydi. “O‘zbekiston Respublikasi ta’lim muassasalarida ikkinchi va undan keyingi ta’limni olish tartibi to‘g‘risida”gi nizomning (13.08.2008) 4-bandida ikkinchi va undan keyingi oliy (o‘rta maxsus, kasb-hunar) ma’lumot olmoqchi bo‘lgan shaxslar ta’lim muassasasining qabul komissiyasiga oliy (o‘rta maxsus, kasb-hunar) ma’lumot to‘g‘risida davlat namunasidagi diplomning asl nusxasini ilovasi bilan topshirishi belgilangan.
Demak, 3 yil majburiy ishlab bermagan va hali diplomining asl nusxasini olmagan talabalar ikkinchi mutaxassislikka hujjat topshira olmaydi.
Savol:Talaba bakalavr bosqichini davlat granti asosida tamomlab, magistraturani chet elda o‘qimoqchi bulsa, unga diplomning asl nusxasi beriladimi? Yoki 3 yil ishlab bermaguncha diplomni ololmaydimi?
Menimcha, ushbu savol davlat granti asosida o‘qigan talabalar tomonidan beriladigan savollar xit-paradining eng yuqori o‘rnida turuvchi savol bo‘lsa kerak.
Qanchadan-qancha talabalar xorijda tahsil olish haqidagi orzularidan mana shu tartib tufayli voz kechganligi ham sir emas.
Gap shundaki, Nizom bo‘yicha xorijda o‘qish uchun diplomning asl nusxasini berish nazarda tutilmagan. Ayrim talabalar diplomni butunlayga emas, faqat hujjat topshirish maqsadida nusxasini notariusdan tasdiqlash va apostil olish uchun vaqtinchalikka olmoqchi bo‘lishadi. Ammo Nizomda bu masala tartibga solinmaganligi uchun OTM ma’muriyati bilan muammolarga duch keladi. Mening bilishimcha, amaliyotda ba’zi rektorlar talabani to‘g‘ri tushungan holda va uning intilishini so‘ndirmaslik maqsadida, albatta, qaytarish sharti bilan diplomning asl nusxasini qisqa muddatga berib turishadi. Lekin aksariyat vaziyatlarda diplomlarning asl nusxalari berilmaydi.
Bunda davlat manfaati yotibdi, deya izohlashadi o‘z xatti-harakatlarini. Chunki talabani davlat xalq budjetidan 4 yil o‘qitdi, endi o‘sha talaba davlatga, o‘z navbatida xalqqa kamida 3 yil xizmat qilsin, deyishadi. Agar diplomni olib, xorijga o‘qishga ketib qolsa va keyinchalik O‘zbekistonga umuman qaytib kelmasachi, davlat 4 yil sarflagan puliga kuyib qolaveradimi, deya savol berishadi. Umuman olganda ularning ham gaplarida jon bor, qisman haq.
Lekin iqtidorli talabalarimizning hammasi xorijda qolib ketmaydi-ku. Ular xorijning eng oldi OTMlarida o‘z bilim va tajribasini oshirib qaytishsa, buning nimasi yomon? Ularning iqtidorini bo‘g‘ib, yo‘liga sun’iy, byurokratik to‘siq qo‘ygandan ko‘ra, davlat grantida o‘qigan talabalar bilan 3 yil ishlab berishning yangicha tartibini ishlab chiqish, bunda xorijda o‘qish imkoniyatini ham yaratishni ko‘zda tutish maqsadga muvofiq emasmikin? Yoshlarni majburlab davlatda ushlab turgan bilan, biror natijaga erisha olarmikanmiz?
Ha, aytgancha, Nizomda qaysi hollarda diplomning asl nusxasi o‘sha zahoti talabaga qaytarilishi ham qayd etilgan. Xususan, agar taqsimot komissiyasi bitiruvchini ish bilan ta’minlay olmasa, unga o‘qishni tugatgan kundan so‘ng uch kundan kechiktirmay mustaqil ishga joylashish imkoniyati berilganligi to‘g‘risida ma’lumotnoma va oliy ma’lumot to‘g‘risidagi diplomning asl nusxasi beriladi.
Lekin men shu paytgacha bunaqa usul bilan diplomning asl nusxasini olgan talaba haqida eshitmaganman, balki bo‘lgandir, kim bilsin…
Savol: Agar davlat granti asosida o‘qigan talaba bakalavr bosqichini yakunlagach magistraturaga o‘qishga qabul qilinsa, unda qachondan majburiy ishlab berish boshlanadi? Magistraturada o‘qish davomida ishlagan bo‘lsa, hisobga o‘tadimi?
Nizomning 2-bandiga ko‘ra, oliy ta’lim muassasalarini davlat grantlari asosida bakalavrni tamomlagan bitiruvchilar magistraturaga to‘lov-kontrakt asosida o‘qishga qabul qilingan taqdirda, kamida uch yil ishlab berish majburiyati magistraturani yakunlagandan so‘ng amalga oshiriladi.
Shu o‘rinda bir savol tug‘iladi, talaba magistratura davrida ishlagan bo‘lsa, nima uchun majburiy ishlab berish muddatiga qo‘shilmaydi? Bu masalani bugun kun tartibiga qo‘ygan holda, qayta ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Chunki oliy ta’limdagi so‘nggi islohotlarga qaraydigan bo‘lsak, magistratura bosqichi ko‘proq amaliyotga yo‘g‘rilgan bo‘lishi kerakligi ta’kidlanmoqda. Demak magistratura paytida ishlagan bo‘lsa, u ham 3 yillik majburiy davrga kiritilishi kerak.
Savol: Agar davlat granti asosida o‘qigan talaba bakalavr bosqichini yakunlagach magistraturaga ham davlat granti asosida o‘qishga qabul qilinsa, unda majburiy ishlab berish muddati 6 yil bo‘ladimi?
Yo‘q, agar bitiruvchi oliy ta’lim muassasalarining bakalavriati va magistraturasida davlat grantlari asosida o‘qigan taqdirda, uning ishlab berish majburiyati kamida uch yil deb hisoblanadi.
Savol: Agar to‘lov-kontrakt asosida bakalavriatni tamomlagan talaba magistraturaga davlat granti asosida qabul qilinsa, unda qachondan majburiy ishlab berish boshlanadi?
Oliy ta’lim muassasalarini to‘lov-kontrakt asosida bakalavrni tamomlagan bitiruvchilar magistraturaga davlat grantlari asosida o‘qishga qabul qilingan taqdirda kamida uch yil ishlab berish majburiyati magistraturani yakunlagandan so‘ng amalga oshiriladi.
Savol: Agar bitiruvchi talaba o‘qishdan so‘ng majburiy ishlab berish vaqtida harbiy xizmatga ketgan bo‘lsa, unda harbiy xizmat vaqti majburiy ishlab berish vaqtiga kiradimi?
Ha, muddatli harbiy xizmat yoki safarbarlik chaqiruvi rezervidagi harbiy xizmat o‘talgan muddat bitiruvchi tomonidan majburiy ishlab berilishi lozim bo‘lgan uch yillik muddatga ham kiradi.
Savol: Agar bitiruvchi talaba 3 yil davomida boshqa lavozimga o‘tsa, unda muddat yangidan boshlanadimi?
Yo‘q, yangidan boshlanmaydi. Ta’lim muassasasi, korxona yoki tashkilotda turli lavozimlarda ishlagan muddat bitiruvchi tomonidan majburiy ishlab berilishi lozim bo‘lgan uch yillik muddatga ham kiradi.
Savol: Agar bitiruvchi talaba 3 yil davomida boshqa tashkilotga ishga o‘tsa-chi, unda bu muddat ham majburiy ishlab berish muddatiga kiradimi?
Ushbu holat ko‘p bahslarga sabab bo‘ladi, chunki Nizomda aniq bayon etilmagan. Faqat Nizomning 22-bandida shunday qoida kiritilganki, ta’lim muassasasi, korxonasi yoki tashkilot mansub bo‘lgan tizimdagi (vazirlik, idora yoki boshqa xo‘jalik boshqaruvi organi) boshqa ta’lim muassasalarida, korxona va tashkilotlarda ish beruvchining roziligiga ko‘ra ishlagan muddat bitiruvchi tomonidan majburiy ishlab berilishi lozim bo‘lgan uch yillik muddatga ham kiradi, deya belgilangan. Bundan xulosa qilish mumkinki, demak tashkilot mansub bo‘lgan tizimdan boshqa joyga ishga o‘tilsa, unda muddat yangidan boshlanadi. Lekin bu xulosa ham mutlaq emas, sababi Nizomda 3 yil faqat bitta joyda ishlash lozimligi haqidagi qoidalar aniq va batafsil yoritilmagan. Bu ham Nizomning kamchiliklaridan biri.
Savol: Bakalavr yoki magistratura bosqichida davlat granti asosida ta’lim olgan qizlar turmush qurib, farzandli bo‘lgandan keyingi bola parvarishlash davridagi muddat majburiy ishlab berish davriga qo‘shiladimi?
Nizomning 22-bandiga ko‘ra, mehnat ta’tilida, shu jumladan, ijtimoiy ta’tillarda bo‘lgan muddatlar ham bitiruvchi tomonidan majburiy ishlab berilishi lozim bo‘lgan uch yillik muddatga kiradi. Mehnat kodeksining 149-moddasida esa homiladorlik va tug‘ish ta’tillari hamda bolalarni parvarishlash ta’tillari ijtimoiy ta’tillar sifatida belgilangan. Demak, bola parvarishlash ta’tilida bo‘lgan muddat majburiy ishlab berish muddatiga kiradi.
Savol: Albatta, davlat tashkilotida majburiy ishlab berishi shartmi?
Nizomning birorta bandida majburiy ishlab berish aynan davlat tashkilotida amalga oshirilishi kerak, degan qoida mavjud emas. Masalan, Nizomning kirish qismida quyidagicha qoida belgilangan:
“Mazkur Nizom oliy ta’lim muassasalarida davlat grantlari asosida maqsadli tayyorlangan kadrlarni kamida uch yil ishlab berish sharti bilan, ta’lim muassasalari, korxona va tashkilotlarga ishga taqsimlash qoidalari va tartibini belgilaydi”.
Nizomning 1-bandida esa quyidagicha qoida belgilangan:
“Barcha ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha davlat grantlari asosida tahsil olgan oliy ta’lim muassasalari bakalavr va magistrlari 2005/2006 o‘quv yilidan boshlab majburiy tartibda kamida uch yil ishlab berish sharti bilan ta’lim muassasalariga, korxona va tashkilotlarga (keyingi o‘rinlarda matnda ish beruvchi deb yuritiladi) ishga taqsimlanadi”.
Ko‘rib turganingizdek, ikkala bandda ham “ta’lim muassasalari, korxona va tashkilotlarga ishga taqsimlash” jumlasi ishlatilgan. “Davlat” so‘zi mavjud emas. Korxonalar xususiy ham bo‘lishi mumkin. Tashkilotlar nodavlat va notijorat ham bo‘lishi mumkin. Bundan kelib chiqadiki, 3 yil majburiy ishlab berish davlat tashkilotlarida bo‘lishi shart emas.
Savol: Davlat granti asosida OTMni bitirgan talaba ikkinchi mutaxassislik bo‘yicha o‘qishga hujjat topshira oladimi?
Yo‘q, topshira olmaydi. “O‘zbekiston Respublikasi ta’lim muassasalarida ikkinchi va undan keyingi ta’limni olish tartibi to‘g‘risida”gi nizomning (13.08.2008) 4-bandida ikkinchi va undan keyingi oliy (o‘rta maxsus, kasb-hunar) ma’lumot olmoqchi bo‘lgan shaxslar ta’lim muassasasining qabul komissiyasiga oliy (o‘rta maxsus, kasb-hunar) ma’lumot to‘g‘risida davlat namunasidagi diplomning asl nusxasini ilovasi bilan topshirishi belgilangan. Demak, 3 yil majburiy ishlab bermagan va hali diplomining asl nusxasini olmagan talabalar ikkinchi mutaxassislikka hujjat topshira olmaydi.
(Xushnudbek, kunuzga bergan intervyusidan)
Jizzax davlat pedagogika instituti axborot xizmati
