- Pedagogik faoliyatga kirish: darslik. / A.S. Robotov, T.V. Leontiev, I. G. Shaposhnikova [va boshqalar]. – 2000. –y. 36-41. b
PROFESSIONAL TA’LIMDA PEDAGOGIK FAOLIYAT TIZIMINI TASHKIL QILISH VA BOSHQARISH
Usmonov Sodiq – Jizzax Davlat Pedagogika Universiteti dotsenti.
Boqiyev Ramazon – JDPU 2 – kurs TMB magistranti.
Annotatsiya: Professional ta’lim muassasalarida ta’lim mazmuni, soni va sifati, ta’lim dasturlari, texnologiyalarining isloh qilinishi oqibatida bir qancha o‘zgarishlar amalga oshiriladi. Ushbu vazifalarning amalga oshirilishi esa iqtisodiyotni taraqqiy ettirish, kambag‘allikni qisqartirish, yoshlar va xotin-qizlarning hayotda munosib o‘rin topishi, natijada xalqimiz turmush farovonligini oshirish masalalarining ijobiy hal etilishini ta’minlaydi.
Аннотатция: Осуществление ряда изменений условий профессионального образования в части содержания, количества и качества образования, образовательных программ, технологий. Реализация этого производства должна обеспечить положительное решение для развития экономики, производства бедности, производства бедности и улучшения благосостояния молодежи и нашей молодежи.
Annotatsion: Implementation of a number of changes in the conditions of professional education in terms of content, quantity and quality of education, educational programs, and technology. The implementation of this production is to provide a positive solution to the development of the economy, the production of poverty, the production of poverty, and the improvement of the well-being of young people and our youth.
Kalit so’z: Professional ta’lim, ta’lim mazmuni, ta’lim dasturlari, texnologiya, kambag‘allikni qisqartirish.
Ключевые слова: Профессиональное образование, содержание образования, образовательные программы, технологии, сокращение бедности.
Key words: Professional education, educational content, educational programs, technology, poverty reduction.
Pedagogik faoliyat – ongli tarbiyaviy tajriba, pedagogik nazariya va maxsus muassasalar tizimi bilan qurollangan holda, ta’limning ob’ektiv jarayoniga ongli ravishda aralashadi, uni tashkil qiladi, bolalarni hayotga tayyorlashni tezlashtiradi va takomillashtiradi. Inson tarbiyasi doimo, ijtimoiy taraqqiyotning istalgan bosqichida butun jamiyat, ijtimoiy munosabatlarning butun tizimi va ijtimoiy ong shakllari tomonidan amalga oshiriladi. U ijtimoiy qarama-qarshiliklar yig’indisini o’ziga singdiradi va aks ettiradi. Pedagogik faoliyat ijtimoiy funktsiya sifatida ta’limning ob’ektiv jarayonining chuqurligida yuzaga keladi va o’qituvchilar, maxsus tayyorlangan va o’qitilgan odamlar tomonidan amalga oshiriladi. Aksincha, ta’lim jarayonida ishtirok etuvchi ko’plab kattalar bolalar bilan munosabatlarining ulkan tarbiyaviy ahamiyatini anglamaydilar, pedagogik maqsadlarga zid harakat qiladilar va harakat qiladilar. Shunday qilib, u pedagogik faoliyatni ishonchli bilimlar bilan qurollantiradi, chuqur ongli, samarali, yuzaga keladigan qarama-qarshiliklarni hal qilishga qodir bo’lishga yordam beradi.
Ijtimoiy hodisa sifatida tarbiya va pedagogik faoliyatda umumiy va farqlilik, birlik va xususiylik quyidagi umumlashmalarda ifodalanadi.
1. Professional ta’lim ijtimoiy hodisa sifatida insoniyat jamiyati bilan bir vaqtda, ongli pedagogik faoliyatdan oldin paydo bo’lgan. U, ob’ektiv jarayon sifatida, bolalar va kattalar o’rtasidagi hayot munosabatlari jarayonida professional tayyorgarlik ko’rgan mutaxassislarsiz amalga oshirilishi mumkin. Pedagogik faoliyat ob’ektiv jarayonlarning sub’ektiv in’ikosi sifatida, yosh avlodni shakllantirishga ongli aralashish sifatida tarbiyaviy munosabatlarning tubida tug’ildi.
2. Ta’lim – pedagogik faoliyatga qaraganda ob’ektiv hodisa va kengroq kategoriyadir. Pedagogik faoliyatni vujudga keltiruvchi va u bilan uzviy birlikda bo’lgan holda, tarbiya bolalarni rivojlanayotgan va o’zgaruvchan hayot talablaridan maqsadli tayyorlashdan orqada qolishi tufayli u bilan ziddiyatlar va nomuvofiqliklarga olib kelishi mumkin.
3. Jamiyatdagi ta’limning maqsadi – kishilarning hayotiy ehtiyojlarini qondirishdir. Pedagogik faoliyat bolaning butun hayotini pedagogik ta’sir bilan qamrab olish, ma’lum mi- shakllantirish maqsadini ko’zlaydi. dunyoqarash, ehtiyojlar, xulq-atvor shakllari, shaxsiy fazilatlar.
4. Ta’lim ishlab chiqaruvchi kuchlarni tayyorlash ijtimoiy funksiyasiga ega. Pedagogik faoliyat bunday tayyorgarlik bilan bir qatorda shaxsning ma’lum bir turini shakllantirish va individuallikni rivojlantirish vazifasini qo’yadi.
5. Ta’limda bolalarga ta’sir qilish vositalari ijtimoiy munosabatlarning yig’indisi va bolalarning faol tashabbusi bo’lib, bu shaxsning shakllanishi natijalarining ma’lum bir stixiyali, oldindan aytib bo’lmaydiganligiga olib keladi. Pedagogik faoliyat ongli ravishda stixiyalilikni yengish, uyushqoqlik, rejalashtirilgan maqsadlarga erishish uchun bolalarning mazmuni va faoliyatini diqqat bilan tanlashga intiladi.
6. Ta’limda hamma ishtirok etadi: kattalar va bolalar, narsa va hodisalar, tabiat va atrof-muhit. Pedagogik faoliyat ijtimoiy ideallarni amalga oshirishga, tabiat, atrof-muhit va jamoatchilik ta’sirini tashkil etishga chaqirilgan maxsus tayyorlangan mutaxassislar, o’qituvchilar tomonidan ifodalanadi.
7. Ijtimoiy munosabatlarning takomillashuvi va ijtimoiy muhitning tashkil etilishi bilan ta’lim va pedagogik faoliyatning yaqinlashishi kuzatiladi. [1]
Pedagogik faoliyat ijtimoiy hodisa sifatida dialektik, qarama-qarshiliklarda amalga oshiriladi. Aynan qarama-qarshiliklar uning rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchi, ilg’or va innovatsion tajribaning paydo bo’lishi, pedagogik fikrni rag’batlantirishdir. Bu qarama-qarshiliklar pedagogik faoliyatning asosiy funktsiyalari mazmunining harakatchanligi, o’zgaruvchanligi bilan bog’liq. Ijtimoiy hayotning rivojlanishi, yangi bilimlarning to’planishi, ishlab chiqarish jarayonlarining takomillashishi, ijtimoiy taraqqiyot – bularning barchasi pedagogik funktsiyalarning mazmunini o’zgartirishni talab qiladi. O’qituvchi faoliyatining kasbiy-psixologik xususiyatlari ham muhim rol o’ynaydi, ular ongda pedagogik shtamplar va naqshlarning paydo bo’lishi va mustahkamlanishidan iborat. Natijada, bir tomondan, ta’lim va tarbiyaning eskirgan mazmuni, pedagogik faoliyat usullari va shakllari, ikkinchi tomondan, jamiyatning yangi talablari o‘rtasida ziddiyat yuzaga keladi. Uning qarori jamiyatimiz hayotining barcha jabhalarini tahlil qilish, shaxsga qo‘yiladigan yangi talablarni hamda ta’lim mazmuni va o‘quv jarayonini qayta ko‘rib chiqish, shakllarni takomillashtirish uchun zarur bo‘lgan pedagogika fanining ma’lumotlarini aniqlash asosida amalga oshiriladi.
Professional ta’lim jarayonlarida “Pedagogik faoliyat” mohiyatan ishlab chiqarish munosabatlarining uzviy qismi bo’lib, jamiyat ehtiyojlarini qondirish uchun tashkil etilgan. U jamiyat mablag’lari hisobidan ta’minlanadi, uning ijtimoiy buyurtmasini bajaradi, uning mulkini muhofaza qilish va ko’paytirishni, yosh avlodning mehnatini va umumiy madaniy tayyorgarligini ta’minlashga qaratilgan. Pedagogik faoliyat ijtimoiy hodisa sifatida kam uchraydi. Uning vazifasi bolalarning individual ongini insonparvar, demokratik ijtimoiy ong talablari ruhida shakllantirish, bolalarni ijtimoiy hayot madaniyatiga jalb qilishdir. Pedagogik faoliyat til bilan uzviy bog`liqdir. Til pedagogik faoliyatning asosiy vositasi bo’lib, uning yordami bilan pedagogik o’zaro ta’sir, ta’sir va bolalarning butun hayotini tashkil etish amalga oshiriladi. Pedagogik faoliyat jamoat-davlat funktsiyasi sifatida butun jamiyatning pedagogik sa’y-harakatlari: jamoatchilik, mehnat jamoalari, oilalar, barcha pedagogik muassasalarning pedagogik faoliyatining tashkilotchisi sifatida ishlaydi. [2]
Ta’lim muassasasi boshqaruvining pedagogik yо‘naltirilganligidan asosiy maqsad – yosh avlodni ijtimoiy ishlab chiqarish sohasiga muvaffaqiyatli kirib borishini taminlashga qaratilgan bо‘ladi. Ta’lim muassasi rahbari tomonidan olg‘a suriladigan rejalar, rejalashtirilayotgan muhim tadbirlar jamoada muhokama qilinishi va muvofiqlashtirilishi lozim. Rahbarning bu boradagi harakatlari qо‘yilgan vazifani amalga oshirishga izchil va qatiy yondashuvga asoslangan bо‘lsa, jamoa azolari tomonidan qabul qilinadi va qо‘llab-quvvatlanadi. Ushbu qonuniyat о‘qituvchilardan tashabbus, mustaqil qaror chiqara olish hamda о‘z vazifasiga ijodiy yondashuvni talab qiluvchi pedagogik faoliyatga ham taaluqlidir. Shu sababli bu sohada bajarilishi qatiy talab etiladigan direktiv dasturlarning kamroq qо‘llanilishi maqsadga muvofiq bо‘ladi. Misol uchun, bunday dasturlarda ish tartibi, hujjatlarni yuritish va mehnat faoliyatining oxirgi natijasiga aniq talablarni belgilash orqali cheklanish rо‘y berishi mumkin. Ta’lim natijasiga nisbatan talab qatiy belgilanadi va u davlat ta’lim standartlarida rasmiylashtiriladi. Pedagogik faoliyatning sifat kо‘rsatkichi esa, mos ravishda ta’lim oluvchilar faoliyatining ushbu talablar darajasiga muvofiqligida о‘z aksini topadi. Demak, direktiv boshqaruv dasturlaridan voz kechish pedagoglarga cheklanmagan hajmdagi erkinlikning berilishini anglatmaydi. Ushbu yо‘nalishda asosiy e’tibor ta’lim jarayoni mazmuni va usullaridan uning yakuniy natijasiga kо‘chirilishiga qaratilgan. Bajarilishining majburiyligi nuqtai nazaridan boshqaruv dasturlarini informativ va direktiv turlarga ajratish mumkin. Jumladan, matbuotda nashr etilayotgan turli ilmiy-metodik tavsiyalar informativ dasturlar hisoblanadi va ularning bajarilishi majburiy deb belgilanmaydi. Pedagoglar ulardan faqat о‘zlari uchun zarur deb bilgan qismini bajarish huquqiga egalar. Informativ dasturlar talablarining jarishi tо‘laligicha pedagogning xohishi, ehtiyoj va istaklaridan kelib chiqib belgilanadi. Direktiv hujjatlarning bajarilishi majburiy bо‘lib, u tegishli tartibda nazorat qilinadi. Jamiyatimizning demokratlashib borishi natijasija informativ dasturlarga bо‘lgan ehtiyoj ortib borishi kuzatilmoqda. Ta’lim muassasini boshqarish konsepsiyasi kо‘plab boshqaruv g‘oyalarini о‘zida mujassamlashtirgan tashkiliy model sifatida tasavvur qilish mumkin.
Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash joizki Professional ta’lim jarayonida Pedagogik faoliyatning samaradorligini yo’lga qo’yishni, jarayon va uning natijalari to’g’risida ma’lumotlarni tashkiliy ravishda olishni talab qiladi. Pedagogik diagnostika o’qituvchiga o’rganishga, o’quvchilarning shaxsiy fazilatlarini shakllantirishga nima va qanday ta’sir qilishini bilish imkonini beradi. Bu pedagogik ta’sir natijalarining ta’lim maqsadlariga muvofiqligini tekshirish va ta’lim jarayonining mazmuni va uslubiga zarur qo’shimchalar, tuzatishlar, tuzatishlar kiritish va boshqarish imkonini beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
