- Dostondagi badiiy tasviriy vositalar ma’lum g‘oyaviy maqsad va fikrning ifodasidir. Ular dostonda ilgari surilgan g‘oyaviy mazmunni aniq va ravshan ifodalashga xizmat etuvchi vosita bo‘lib kelgan.
- Asarning ta’sir kuchini oshirishga xizmat qilgan.
- Mavzu va g‘oyani obrazli, lo‘nda va ixcham shaklda yetkazishda muhim vazifa o‘tagan.
- Asarni sodda, ravon, o‘qimishli bo‘lishini ta’min etuvchi vositadir.
- Personajlarning tashqi ko‘rinishi va ruhiy olamini yoritishda muhim ro‘l o‘ynagan.
- Ishlatilish usuli, xarakteri va mohiyatiga qarab xalqlarimizning o‘tmishdagi dunyoqarashi, e’tiqodini ham mujassam etgan. Maqol, masallarni keltirish orqali yasaladigan irsolu masal san’ati qo‘llangan.
- Xalqimizning o‘tmishdagi tarixiy voqea va tarixiy shaxslarga nisbatan xayrixohligini yoki aksincha uni xushlamasligini ifodalashga xizmat qilgan.
- Sinfiy tuzum davridagi ikki qarama-qarshi qutbning ziddiyatini ham aks ettirgan. (Masalan, tazod san’ati.)
- Xalqning shartli mifologik va majoziy fikrlash tarzi, uning fantaziyasi, xayolot dunyosini ham aniqlashga yordam beradi. (Masalan, mubolag‘a, tashxis san’atlari)
- Badiiy-tasviriy vositalar xalqning kasb-kori, qiziqishi, uning urf-odati zaminida shakllanganligini bildiradi va shularni ifoda etadi. (Masalan, hikmatli so‘z, ibora va kesatiqlar.)
“Alpomish” dostonining til xususiyatlari
Uskanov Kaxramon Xalikulovich
o‘qituvchi
Jizzax davlat pedagogika universiteti
uskanovkahramon14@gmail.com
Annotatsiya. Ushbu maqolada o’zbek xalq eposi ”Alpomish” dostoni, uning til xususiyatlari, dostonning ilmiy-badiiy qiymati, dostondagi o‘zbek xalqining qadimgi urf-odati, to‘y-marosimlari teran aks ettirilganligi, “Alpomish” dostoni qahramonlik, mardlik, vatanparvarlik, turli elatlar va xalqlarning birodarligi, sevgi va sadoqat, oila mustahkamligi va urug‘ birligini kuylovchi ulkan doston ekanligi, bu dostonda xalqimizning orzu-umidlari, o‘y-hayollari, armonlari o‘z ifodasini topganligi, shuning uchun ham har bir o‘zbek uni o‘rganishi zarurligi ta’kidlangan. Dostonda qo‘llanilgan badiiy tasvir vositalari: metafora, metanimiya, o‘xshatish, mubolag‘a, so‘z, matn, dialekt va shevaga xos bo‘lgan so‘zlar, assimilyatsiya, dissimilyatsiya, metateza, reduksiya, elliziya hodisalari, dostonning morfologik xususiyatlari: tushum, qaratqich, jo‘nalish, chiqish kelishiklari, so‘roq yuklamasi, bilan ko‘makchisi, -lik affiksining bashqa formalari misollar yordamida yoritib berilgan. Mazkur maqolada bugungi o‘zbek adabiy tili bilan ”Alpomish” dostoni tili o‘rtasidagi farqli tomonlar haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar: doston tili,so‘z, matn, metafora, metanimiya, o‘xshatish, mubolag‘a, dialekt, sheva, assimilyatsiya, dissimilyatsiya, metateza, reduksiya, elliziya,morfologik.
Аннотация. В данной статье глубоко отражены эпос узбекского народа «Алпомыш», его языковые особенности, научная и художественная ценность эпоса, древние традиции и свадебные обряды узбекского народа, эпос «Алпомыш». героизм, храбрость, патриотизм., что это огромный эпос, воспевающий о братстве разных народов и народов, любви и верности, крепости семьи и родового единства, что в этом эпосе выражены надежды, мечты, мечты нашего народа , поэтому каждому узбеку подчеркнуто, что изучать его необходимо. Средства художественного изображения, используемые в эпосе: метафора, метонимия, сравнение, преувеличение, характерные для слова слова, текст, диалект и диалект, ассимиляция, диссимиляция, метатезис, редукция, явления эллипсиса, морфологические явления эпических признаков: винительный падеж, примерами проиллюстрированы указательные, словообразовательные, словообразовательные придаточные, вопросительный падеж, вспомогательный с и другие формы аффикса -like. В данной статье говорится об отличиях современного узбекского литературного языка от языка эпоса «Алпомиш».
Ключевые слова: эпический язык, слово, текст, метафора, метонимия, сравнение, преувеличение, диалект, диалект, ассимиляция, диссимиляция, метатезис, редукция, эллипсис, морфологический.
Abstract. This article deeply reflects the epic of the Uzbek people «Alpomysh», its linguistic features, the scientific and artistic value of the epic, ancient traditions and wedding ceremonies of the Uzbek people, the epic «Alpomysh». heroism, courage, patriotism., that this is a huge epic, singing about the brotherhood of different peoples and peoples, love and fidelity, family strength and tribal unity, that this epic expresses the hopes, dreams, dreams of our people, therefore, it is emphasized to each Uzbek what to study it is necessary. The means of artistic representation used in the epic: metaphor, metonymy, comparison, exaggeration, words characteristic of the word, text, dialect and dialect, assimilation, dissimilation, metathesis, reduction, ellipsis phenomena, morphological phenomena of epic features: accusative case, demonstratives are illustrated with examples, derivational, derivational clauses, interrogative case, auxiliary with and other forms of the -like affix. This article talks about the differences between the modern Uzbek literary language and the language of the epic «Alpomish».
Key words: epic language, word, text, metaphor, metonymy, comparison, exaggeration, dialect, dialect, assimilation, dissimilation, metathesis, reduction, ellipsis, morphological.
Kirish. “Alpomish” dostonida o‘zbek xalqining qadimgi urf-odati, to‘y-marosimlari yorqin aks ettirilgan.“Alpomish” dostoni qahramonlik, mardlik, vatanparvarlik, turli elatlar va xalqlarning birodarligi, sevgi va sadoqat, oila mustahkamligi va urug‘ birligini kuylovchi ulkan dostondir. Bu dostonda xalqimizning orzu-umidlari, o‘y-hayollari, armonlari o‘z ifodasini topgan. Shuning uchun ham har bir o‘zbek uni o‘rganishi zarur.
“Alpomish” dostonini o‘rganish barobarida uning til xususiyatiga e’tibor qaratmaslikning iloji yo‘q. Chunki biror bir asarni o‘rganayotganda uning til xususiyati hisobga olinadi. Asar tili qanchalik sodda, ravon, xalq tiliga yaqin bo‘lsa, u shuncha o‘qimishli, sevimli asar hisoblanadi. “Alpomish” dostoni xuddi shunday xalq tilida yaratilgan dostondir.
Tadqiqot ob’yekti va qo‘llanilgan metodlar
Tadqiqotning ob’yekti sifatida “Alpomish” dostoni olindi.Tadqiqot mavzusini yoritishda tasniflash, tavsiflash, tarixiy-qiyosiy tahlil usullaridan foydalanildi.
Olingan natijalar va ularning tahlili
“Alpomish” dostoni badiiy tasvir vositalarga boy asardir. Unda metafora, metonimya, o‘xshatish, mubolag‘a kabi tasvir vositalari bor. Bunday badiiy tasvir vositalalari doston tilining jozibali bo‘lishini ta’minlaydi Masalan, Kayqubod do‘sti Alpomishni maqtaganda juda ko‘p metafora-istioralarni qo‘llagan:
Boshingda pir-pirlar sholdan jelaging,
Qarchig‘ay changalli yo‘lbars bilaging.
Bundan tashqari dostonda o‘xshatish san’ati ham qo‘llangan:
Jamoling o‘xshaydi osmonda oyga
Qoshingni o‘xshatdim egilgan yoyga.
Mubolag‘a san’ati ham qo‘llangan:
Shomurti yoqalab har tomon ketgan
Ichida sichqonlar bolalab ketgan
Izdan tushgan pishak olti oyda yetgan.
Yuqorida dostondan badiiy san’atlardan misollar keltirdik. Bu tasvir vositalarning dostonda qo‘llanilish maqsadi va vazifalari haqida ayrim mulohazalarini aytib o‘tmoqchimiz: