ТАСВИРЛИ МАСАЛАЛАР ВОСИТАСИДА МАТЕМАТИКАНИ ЎҚИТИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Жиззах Давлат педагогика университети ўқитувчиси Аннотатция ушбу маколада Тасвирли масалалардан ўқувчилар билим, кўникма, малака ва компетенцияларни ривожлантиришда самарали фойдаланиш мумкинлиги хакида ёзилган Калит сўзлар: масала, тасвирли масала, планиметрияни ўқитишни тасвирли масалалар. Ўқув жараёнида геометрия фанининг асосий вазифаси ўқувчиларда тасаввурларни, айниқса фазовий тасаввурларни ривожлантиришдан иборат. Ўқувчилар ёшлик давридан, боғча ёки бошланғич синфдан фазовий фигуралар ҳақида тасаввурларга эга бўладилар. Сабаби хона жиҳозлари, ўйинчоқлар ва хусусан, аниқ геометрик шаклга эга жиҳозлар болаларда фазовий тасаввурни шакллантиришга имкон беради. Шунинг учун ҳам бу даврда ўқувчиларда фазовий тасаввурларни ривожлантириш анча осон кечади. Аммо энг содда бўлган шакллар ҳақида ўқувчи онгида тасаввур ҳосил қилиш анча мураккаб жараѐндир. Табиийки, бу тушунчаларга оид масалалар деярли ечилмайди. Бу тушунчаларни тасвирли масалаларда ифода этиш ҳам қийин. Аммо энг содда геометрик тушунчалардан бўлган “бурчак”, “айлана” тушунчалари ҳақида тасвирли масалаларни тузиш осон ва дарс жараѐнида улардан фойдаланиш ўқувчида бу шаклларни тасаввур этишни осонлаштиради. Масалан: Ушбу тасвирдаги геометрик шакллар номларини айтинг (1-расмга қаранг). Масаланинг ечилиши: Ўқувчилар нуқта, тўғри чизиқ, айлана деб жавоб беришади. Тўғри бунда нуқта мавжуд, ўқитувчи эса бу нуқтанинг шунчаки нуқта эмас, балки айлана маркази эканлигини тушунтириши зарур. Тўғри чизиқ айланани кесиб ўтаяпти. Тўғри чизиқнинг айлана билан кесишиш нуқталари билан ажратилган қисми ватар эканлигини, айлананинг ватар ва ажратилган қисмлари эса айлана ѐйи эканлигини тушунтириш керак. Математик таълимга компетенциявий ѐндашув, ўқувчиларда касбий, шахсий ва кундалик ҳаѐтда учрайдиган ҳолатларда самарали ҳаракат қилишга имкон берадиган амалий кўникмаларни шакллантириш ва ривожлантиришни ҳамда математик таълимнинг амалий, татбиқий йўналишларини кучайтиришни назарда тутади[1]. Мамлакатимизнинг дунѐ ҳамжамиятига интеграциялашуви, фан-техника ва технологияларнинг ривожланиши ѐш авлоднинг ўзгарувчан дунѐ меҳнат бозорида рақобатбардош бўлиши, фанларни мукаммал эгаллашини тақозо этади. Бу эса таълим тизимига, жумладан, математикани ўргатишга илғор миллий ва халқаро тажрибалар асосида стандартларни жорий этиш орқали таъминланади[1]. Тасвирли масалалардан ўқувчилар билим, кўникма, малака ва компетенцияларни ривожлантиришда самарали фойдаланиш мумкин. Берилаѐтган тасвир билан кундалик турмуш тарзимизда учрайдиган геометрик шакл ва жисмлар орасида таққослаш, аналогияни ўрнатиш имконияти пайдо бўлади. Масала тасвир ѐрдамида берилса, ўқувчилар берилган шаклнинг номини айта олади, яъни берилган тасвирли масаладаги тасвирнинг қандай геометрик шакл эканлигини кўриш, идрок қилиш, билиш орқали фарқлайди. Берилган тасвир бир нечта геометрик шакллардан иборат бўлса, таҳлил қилиш ѐрдамида берилган тасвирни бир нечта содда шаклларга ажратади, синтез қилиш ѐрдамида уларни умумлаштиради. Чизмада берилган шакл ѐки шаклларни таърифлаб, уларнинг элементлари, турлари, хоссаларини айтиб бериш имкониятига эга бўлади ва бу ҳолат уларда математик мазмундаги умумий компетенциянинг ривожланишига олиб келади.