Bobobekov Sh.R. JDPU o‘qituvchisi, e-mail: sh.r.bobobekov@jdpu.uz
Donaboyev Nurislom Rustam o‘g’li. JDPU magistri
Annotatsiya: Zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalarining faol rivojlanayotgan yo‘nalishlaridan biri bulutli hisoblash texnologiyasi bo‘lib, u rejalashtirilgan ta’lim natijalariga erishishga yordam beradigan, ma’lumot berish ehtiyojlarini va analitik qobiliyatlarni shakllantirishga yordam beradigan keng ko‘lamli didaktik imkoniyatlarga ega.
Ushbu maqolada bulutli texnologiyalarga asoslangan tarmoq xizmatlari imkoniyatlaridan ta’lim jarayonida foydalanish va uning ahamiyati to‘g’risida so‘z yuritilgan.
Kalit so‘zlar: bulutli hisoblash, bulutli texnologiyalar, bulutli xizmatlar, bulutli tarmoq platformasi.
Mamlakatimizda ta’lim jarayoniga raqamli texnologiyalar va zamonaviy usullarni joriy etish bo‘yicha ko‘p ishlar amalga oshirilmoqda. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 11 iyuldagi PQ-4391-son qarori “Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi sifatini oshirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar rejasi” hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktabrdagi PF-5847-son Farmoni “O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi” ta’lim jarayoniga “Bulutli texnologiyalar”ni joriy etish masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. Shu bois, bulutli texnologiyalarga asoslangan tarmoq xizmatlaridan foydalanish ta’lim muassasalarida bugungi kun ehtiyojlarini qondirishda eng samarali usullardan biri hisoblanadi [1,2].
O‘quv jarayonini tashkil etishda bulutli texnologiyalardan amaliy topshiriq ishlarini bajarish bilan cheklanib qolmay, balki yagona axborot ta’lim maydonini tashkil etish imkoniyatini ham beradi. Ta’lim jarayonida bulutli texnologiyalarga asoslangan ta’lim muhitidan foydalanish o‘quvchilarga shaxs sifatida o‘zini anglash, tarbiyaviy qobiliyatlarini, axborot kompetensiyalarini rivojlantirish, mustaqil bo‘lish imkonini beradi. Bulutli texnologiyalarga asoslangan tarmoq xizmatlaridan foydalanish mustaqil ta’lim faoliyatiga xos bo‘lgan tamoyillarga asoslangan o‘quv jarayonini maxsus tashkil qilishni nazarda tutadi. Bulutli texnologiyalar asosida tashkil etilgan ta’lim muhitining o‘ziga xosligi – bu talabaning zamonaviy telekommunikatsiya vositalaridan foydalangan holda istalgan vaqtda muloqot qilish imkoniyatini beradi[3].
Bulutli texnologiyalar ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilarining ilmiy va ijodiy faoliyat yuritishi uchun keng ko‘lamli samarali ta’lim xizmatlarini taqdim etadi. Bulutli texnologiyalarga asoslangan tarmoq xizmatlaridan foydalanish tufayli talabalar yangi texnologiyalar va standartlarga javob beradigan zamonaviy ta’lim olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bulutli texnologiyalarning imkoniyatlaridan foydalanish ta’lim sifati, oquv resurslari va o‘zlashtirish darajasini oshiribgina qolmay, o‘quv jarayonini uzluksiz va tizimli tashkil qilish imkonini beradi. Shuningdek, boshqa ta’lim muassasalari bilan xamkorlik qilish imkonini beradi.
Bulutli texnologiyalarga asoslangan tarmoq xizmatlaridan foydalanishda ta’lim sifati va kadrlar tayyorlash darajasini oshirishga qaratilgan qator vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar ta’minlanadi, xususan: axborot bazalari va bilimlarining ochiqligi va undan foydalanish imkoniyati, moliyaviy va moddiy resurslarni tejash, tarmoq resurslari orqali o‘quv jarayonining uzluksiz rivojlanishi va o‘qitish ustidan tizimli nazorat kabi vazifalar.
O‘quv jarayonini tashkil etishda tarmoq xizmatlaridan foydalanish interfaol tarzda, ya’ni o‘qituvchi va talabalar, shuningdek, talabalar o‘zaro axborot texnologiyalari va telekommunikatsiyalar asosida online rejimda tizimli va samarali hamkorlik qilish taʼminlanadi. Bulutli texnologiyalarga asoslangan virtual ta’lim muhitida ta’lim jarayonining barcha tarkibiy qismlari, ya’ni o‘quv resurslar, o‘qitish usullari va tashkiliy shakllari hisobga olinadi va to‘liq amalga oshiriladi. Virtual ta’lim muhiti – bu individual ta’lim, rivojlanish, muloqot va intellektual vazifalarni hal qilish uchun yaratilgan ijtimoiy vosita. Bu muhitdagi bulutli texnologiyalar shaxsning ma’lumot beruvchi faoliyati va ma’lumot beruvchi faoliyatining asosiy vositasi hisoblanadi.
Talabalarni faollashtirish va o‘quv jarayonining interfaolligini ta’minlash uchun bulutli texnologiyalarga asoslangan tarmoq xizmatlaridan foydalanish tavsiya etiladi, ular o‘z-o‘zidan interfaol bo‘lib, sub’ektlarning tarmoqda o‘zaro aloqasini tashkil qilish imkoniyatini beradi. Bulutli texnologiyalarga asoslangan tarmoq xizmatlari videoaloqa va ovozli uzatish texnologiyalaridan foydalangan holda real vaqt rejimida bir-biri bilan ishlash, shuningdek hujjatlar ustida masofaviy hamkorlik qilish imkoniyatlaridan foydalanish (matn, jadval, taqdimot, grafik hujjatlarni birgalikda tahrirlash) kabi imkoniyatlar tufayli sub’ekt va sub’ekt o‘zaro tarmoq aloqasini tashkil qilish imkonini beradi.
Bulutli texnologiyalar tufayli talabalar yangi texnologiyalar va standartlarga javob beradigan zamonaviy ta’lim olish imkoniyatiga ega. Butun o‘quv tizimining ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda, faoliyat turlariga ko‘ra tarmoq xizmatlarini auditoriya, darsdan tashqari va mustaqil mashg’ulotlarga, o‘quv faoliyati natijalarini esa monitoring qilish va baholashga ajratish mumkin.
Ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda, butun o‘quv tizimini bulutli texnologiyalarga asoslangan tarmoq xizmatlaridan foydalangan holda hal qilinishi mumkin bo‘lgan o‘quv va amaliy vazifalarga ajratish tavsiya etiladi. Tanlangan vazifalarni hal qilish uchun ko‘rsatish mumkin bo‘lgan tarmoq xizmatlari 1-jadvalda keltirilgan[3].
1-jadval
Amaliy topshiriqlar va bulut xizmatlari
| № |
Amaliy topshiriqlar |
Foydalaniladigan bulutli xizmatlar |
| 1 |
Yakka ta’lim muhitini tashkil qilish uchun bulutga asoslangan operatsion tizimlar va virtual ish stollaridan foydalanish |
Google Chrome OS,
CloudTop, Joli Cloud,
Cloudo, xOS, Zim Desk, ZeroPC |
| 2 |
O‘quv materiallaridan jamoaviy yoki yakka foydalanish uchun ma’lumotlarni saqlash va almashish xizmatlaridan foydalanish |
Яндекс Диск, Диск Google, Dropbox, OneDrive, Box, Облако Mail.ru |
| 3 |
O‘quv materiallari va mustaqil ish natijalarini vizualizatsiya qilish uchun integratsiyalangan office to‘plamlari, shu jumladan matn, elektron jadval va taqdimot muharrirlari xizmatlaridan foydalanish |
Документы Google, Office Online, Zoho Office |
| 4 |
O‘quv materialini taqdim etish uchun multimedia taqdimotlari bilan ishlash xizmatlaridan foydalanish |
SlideRocket, Prezi.com, Slideshark, Slides |
| 5 |
Ma’lumotlarni vizuallashtirish va modellarni yaratish uchun grafik muharrirlardan foydalanish |
Rastrli grafika –
Рисунки Google, Pixlr, SumoPaint.
Vektorli grafika –
Janvas, SVG-edit.
3D grafika – Autodesk Tinkercad, AutoCAD 360. |
| 6 |
Ma’lumotlar bazasini yaratish va o‘zgartirish uchun ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlaridan foydalanish |
Zoho Creator,
MyTaskHelper,
DoMyAppgFlow, Intuit Quick Base, Caspio Bridge, Amazon RDS |
| 7 |
O‘quv materiallarini joylashtirish uchun birgalikdagi sinf xonalari va jamoat saytlaridan foydalanish va yaratish |
Google Сайты, Zoho Wiki, Zoho Sites |
| 8 |
Axborot xavfsizligini ta’minlash uchun bulutga asoslangan antivirus dasturlarining asosiy funksiyalarini o‘rganish uchun virusga qarshi himoyada bulutli texnologiyalardan foydalanish |
PrevX, Immunet, Panda Cloud Antivirus |
| 9 |
Dasturlash asoslarini o‘rgatish, shuningdek, dasturlarni ishlab chiqishda almashishni tashkil qilish uchun bulutli xizmatlar va ularning funktsional imkoniyatlaridan foydalanish |
Cloud9, Ideone |
| 10 |
Ilovalarni ishlab chiqish va elektron ta’lim resurslari va o‘quv materiallarini joylashtirish uchun platformalardan foydalanish |
Microsoft Azure, Google App Engine, Amazon Elastic Compute Cloud |
| 11 |
Hisobot, loyihalash va boshqa oʻquv materiallari uchun eslatmalarni yaratish, saqlash va almashish uchun xizmatlardan foydalanish |
Simplenote, Remember The Milk, Springpad, Evernote, Google Keep, OneNote Online |
| 12 |
Elektron testlarni tashkil qilish va o‘tkazish uchun bulut xizmatlaridan foydalanish |
Google Формы, Опросы (в Office Online) |
Asosiy umumiy ta’limning davlat ta’lim standarti ta’lim mazmunining muhim qismi sifatida talabalar uchun ta’lim muassasasidan tashqari mashg’ulotlarni joriy etishga qo‘yiladigan talablarni o‘z ichiga oladi. Shu sababli, standarti talablaridan kelib chiqqan holda, talabalarning darsdan tashqari faoliyati bilan bog’liq holda bulutli texnologiyalarga asoslangan tarmoq xizmatlarining imkoniyatlarini ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Quyidagi 2-jadvalda auditoriyadan tashqari mashg’ulotlarda bulut xizmatlaridan foydalanishning ba’zi imkoniyatlari keltirilgan.
2-jadval
Darsdan tashqari mashg’ulotlar uchun bulut xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlari
| № |
Bulut xizmatlari |
Ishlatilish sababi |
| 1. |
Google kalendar ilovasi: Группы Google, OneNoteOnline, Microsoft Календарь от Microsoft Online, Zoho Calendar, Zoho Planner. |
Ota-onalar, talabalar va darsdan tashqari mashg’ulotlarning boshqa ishtirokchilari haqida ogohlantirish. Talabalar, ota-onalar va boshqa o‘qituvchilar uchun dars soatlari, ekskursiyalar, ota-onalar va o‘qituvchilar yig’ilishlari va boshqa mumkin bo‘lgan tadbirlarning sanalari va mavzularini belgilaydigan kalendarlar. |
| 2. |
Saqlash xizmatlari: Яндекс Диск, Диск Google, Dropbox, OneDrive, Box, Облако Mail.ru. |
Mustaqil mashg’ulotlardan video va foto materiallarni saqlash. |
| 3. |
Aloqa xizmatlari: Blogger, Twitter, Группы Google, Ijtimoiy tarmoqlar. |
Taassurotlari bilan bo‘lishish uchun boshqariladigan imkoniyatni ta’minlash. |
| 4. |
Eslatma xizmatlari: Evernote, Simplenote, Remember The Milk, Springpad, Evernote, Google Keep, OneNote Online. |
Qabul qilingan ma’lumotlarni tezkor joylashtirish uchun (xizmatlar matn, fotosuratlar, video materiallar va ovozli yozuvlarni bitta faylga joylashtirish imkon beradi) |
Bulutli texnologiyalarga asoslangan tarmoq xizmatlari talabalar bilimini nazorat qilishda yordamchi sifatida ham ajralmas hisoblanadi. Talabalarning bilim va ko‘nikmalarini nazorat qilish o‘quv jarayonining asosiy tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, o‘quv faoliyatini tekshirishning yagona didaktik va uslubiy tizimidir. Nazorat talabalarning haqiqiy bilim darajasini va ularning o‘quv materialini o‘zlashtirish dinamikasini baholashga va bilimlardagi kamchiliklarni aniqlashga imkon beradi, buning natijasida o‘qitish xususiyatlari haqida tegishli xulosalar chiqarish va tuzatishlar kiritish mumkin bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
- O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 11 iyuldagi PQ-4391-son qaroriga 4-ilova, Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi sifatini oshirish boyicha kompleks chora-tadbirlar rejasi.
- O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktabrdagi PF-5847-son Farmoniga 1-ilova. O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi.
- Шевченко, Виктория Геннадьевна. Облачные технологии как средство формирования ИКТ-компетентности будущих учителей информатики. Москва 2016 г.
