Annotatsiya:
Maqolada umumta’lim maktablari o‘quvchilarining badiiy-estetik tarbiyasidagi sinfdan tashqari musiqiy faoliyatda musiqa to‘garaklarini tashkil etishning metodik asoslari va uni yanada samarali tashkil etish imkoniyatlari haqida fikr yuritiladi.
Аннотация:
В статье рассматриваются методические основы организации музыкальных кружков во внеурочной музыкальной деятельности в художественно-эстетическом воспитании учащихся общеобразовательных школ и возможности ее более эффективной организации.
Kalit so‘zlar: Ta’lim-tarbiya, badiiy-estetik, to‘garak, ommaviy, musiqiy, umumta‘lim maktablari, raqs, madaniy-ommaviy faoliyat.
Ключевые слова: Образование, искусство и эстетика, клубы, общественность, музыка, общеобразовательные школы, танцы, культурно-массовая работа.
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘qitiladigan o‘quv fanlarning, shu jumladan musiqa madaniyati fani bo‘yicha o‘quv dasturi va dasturiga kiritilgan yil va chorak mavzulari uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash, ularni dars va darsdan tashqari musiqiy to‘garaklar faoliyatda olib boriladigan o‘quv-tarbiyaviy ishlarni bir-biriga moslashtirish o‘quvchilarni umummusiqiy bilim darajalarini oshishi hamda musqiy madaniyatni shakllanishiga samarali ta’sir o‘tkazadi. Umumta’lim maktablarida musiqa madaniyati faniga haftalik bir soat ajratilishi ham o‘quvchilarga Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi talablari darajasida zarur bilim va tushunchalar berish imkonini cheklab quyadi. Bu esa musiqa o‘qituvchilari oldiga musiqiy to‘garaklar faoliyatlarni tizimli va musiqa madaniyati fanidan o‘quvchilar bilim va malakalariga qo‘yiladigan mezonlarga mos tarzda tashkil etish, ushbu faoliyatda o‘quvchilarni musiqiy mashg‘ulotlar jarayonida o‘zlashtirishga ulgurolmagan va o‘zlashtirishi zarur bo‘lgan musiqiy bilimlarni puxta egallashlariga erishish vazifalarini ro‘yobga chiqarish maqsadidan kelib chiqqan holda yondashishlarini taqozo etadi.
Bizga ma’lumki musiqa ta’limi va tarbiyasi bo‘yicha musiqiy to’garaklar faoliyati asosan ikki yo‘nalishda olib boriladi.
- 1. Musiqiy badiiy to‘garaklar shakli.
- Musiqiy ommaviy shakl.
Musiqiy badiiy to‘garaklar har bir maktabda musiqa san’atining turli yo‘nalishlari bo‘yicha o‘quvchilarning qiziqish va musiqiy-estetik ehtiyojlarini qondirish maqsadida tashkil etiladi. Musiqa san’ati yo‘nalishidagi to‘garaklarni tashkil qilishda eng avvalo musiqa o‘qituvchisining imkoniyatlari hisobga olinadi, shundan so‘ng to‘garaklarga rahbarlar chetdan taklif qilinishi mumkin. Lekin, barcha to‘garaklarda olib boriladigan mashg‘ulotlar musiqa o‘qituvchisining nazorotida bo‘lishi va mashg‘ulotlar mazmunida ta’limiy maqsad va vazifalar, shu jumladan turli ko‘rik-tanlovlar, madaniy-ommaviy tadbirlarga, konsertlarga tayyorgarliklar e’tiborda tutilishi lozim. Bu o‘z navbatida o‘quvchilarni musiqa san’atining turli yo‘nalishlarida cholg‘uchilik, xonandalik, raqs, zamonaviy estrada, drama aktyorligi bo‘yicha o‘z qiziqish va qobiliyatlarini rivojlantirib borishlariga zarur imkoniyat yaratadi, ikkinchi tomondan musiqiy-estetik ta’lim va tarbiya mazmunini takomillashtirishga samarali ta’sir ko‘rsatadi.
Musiqa darslari jarayoni uchun belgilangan vaqt hajmi har doim ham o‘tilayotgan dars mavzusiga oid nazariy va amaliy ijrochilik bilan bog‘liq bilim, ko‘nikma va malakalarni puxta va to‘liq egallash imkoniyatini bermasligi, musiqa o‘qituvchisidan to‘garak va madaniy-ommaviy tadbirlarga tayyorgarlik ko‘rish (repitisiya) jarayonida darsda ulgurmagan materiallarni o‘zlashtirish va mustahkamlash uchun qulay imkoniyat yaratiladi. Bu ayniqsa jamoa bo‘lib kuylash, musiqa savodxonligi, musiqa tinglash va tahlil qilish faoliyatlarida olib boriladigan ta’lim mazmuniga ko‘proq ta’lluqlidir. Shuning uchun har bir o‘qituvchi iloji boricha to‘garaklar turlarini, ularning faoliyatini kengaytirishga va ularning mashg‘ulotlari mazmunida musiqa madaniyat fani o‘quv materiallarini o‘quvchilar tomonidan puxta o‘zlashtirish va olingan bilim, ko‘nikmalarni mustahkamlab borishlarida ijodiy foydalanishi muhim ahamiyat kasb etadi.
Musiqiy to‘garaklar faoliyatning ikkinchi yo‘nalishi maktabning madaniy-ma’rifiy hayoti bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, o‘tkaziladigan har qanday madaniy-ommaviy tadbirlarning asosiy sub’yektlari o‘quvchilar va musiqa o‘qituvchisi hisoblanadi. O‘quvchi-yoshlarni turli bayram madaniy-ommaviy bayramlarga jalb qilish ularni musiqiy qobiliyat va iqtidorlarini ko‘pchilik oldida, sahnada namoyish qilishlari, o‘z ustida mustaqil ishlash, izlanish, repitisiya jarayonida o‘z mahorotini yanada takomillashtirishga keng imkoniyat yaratadi. Shu bilan birga bu jarayonda ularda o‘z ijodiy mehnatlaridan zavqlanish, yanada yuqoriroq muvoffaqiyatlarga erishish, shu yo‘lda chidam va sabot bilan mehnat qilishga intilish mayllari kuchayadi.
Har qanday bayram musiqasiz o‘tmagandek, bayramlarning musiqiy badiiy qismi bayramni bayram sifatidagi mohiyati, mazmuni, maqsadini ifoda etuvchi kuy-qo‘shiqlar, sahnaviy ko‘rinishlar orqali bayram shukuhini berishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Bayram tadbirlarida ishtrok etuvchi o‘quvchilar oddiy tinglovchi-tomoshabinga qaraganda kuchliroq badiiy-estetik ta’sir og‘ushida bo‘ladilar va bu ularni san’atni badiiy-emosional his etishlariga hamda ma’naviy-estetik tarbiyasiga samarali ta’sir etadi. Bunday tadbirlarga muntazam qatnashuvchi o‘quvchilar o‘z navbatida musiqa to‘garaklarining ham eng faol ishtrokchisi, musiqa o‘qituvchisining eng yaqin yordamchisi va maktab jamoasining faxriga aylanadi.
Respublikamiz pedagogika oliy ta’lim muassasalarining ayrim “musiqiy ta’lim” yo‘nalishlarida bo‘lg‘usi musiqa o‘qituvchilarini ommaviy-madaniy tadbirlar faoliyatiga tayyorlash borasida “qo‘shimcha fanlar” hisobidan o‘quv mashg‘ulotlari yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa-da, bu boradagi ishlar keng ommalashtirilmaganligi, bo‘lg‘usi musiqa o‘qituvchilarini maktab o‘quvchilarini madaniy-ommaviy faoliyatga jalb etish orqali ularni badiiy-estetik tarbiyasini va musiqiy madaniyatini takomillashtirishga tayyorlashning ilmiy-metodik tizimi va texnologik asoslari ishlab chiqilmaganligi bois, umumta’lim maktablarida o‘quvchilarni musiqiy to‘garaklar faoliyatida musiqiy madaniyatini takomillashtirish muammosi faqatgina uni o‘rganish bosqichi holatida ekanligini tasdiqlash joiz. Shunga ko‘ra umumta’lim maktablarida musiqa to‘garaklari musiqiy-tarbiyaviy ishlarni aniq maqsadli asosda yo‘lga qo‘yish, musiqiy-nazariy bilim, ko‘nikma va malakalarni to‘garak mashg‘ulotlari jarayondagi musiqiy-madaniy va ommaviy bayram tadbirlari bilan uzviy holda tashkil etish bo‘yicha metodik, pedagogik tavsiyalar, musiqiy to‘garaklar faoliyatida o‘quvchilarni zarur umummusiqiy, musiqiy-nazariy va ijrochilikka oid bilim va malakalarini egallashlari maqsadida aniq yo‘nalishlar, ushbu faoliyatni amaliy tashkil qilish bo‘yicha ko‘rsatmalar ishlab chiqilishi maqsadga muvofiqdir. Musiqiy to‘garaklar ta’limning o‘ziga xos uzviy qismi sifatida tashkiliy-uslubiy mezonlari, shu jumladan, shu jarayonning namunali texnologik modellari, mashg‘ulotlarni samarali usul va vositalari, interfaol metodlardan foydalanish yo‘llari, texnik-ko‘rgazmali jihozlar, cholg‘u asboblari, maxsus jihozlangan repitisiya xonasi, sahna bezaklari, xullas musiqiy to‘garaklar faoliyatni samaradorligini ta’minlovchi yaxlit shart-sharoitlar musiqa ta’limi oldiga qo‘yilgan talablarni amalga oshirishda muhim vazifalardir. Musiqa o‘qituvchilari tomonidan musiqa ta’limi va tarbiyasini musiqa to‘garaklari bilan ishlash mujassamligida olib borish mazmuni, jarayoni, shakllari, uslublari va vositalari va uni tizimli ravishda yo‘lga qo‘yilishi bo‘yicha shu yo‘sinda izlanishlar olib borish aynan hozirgi kun talabiga mos keladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
- Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat, 2008. -176 b.
- Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz. – T., O‘zbekiston, – 488 b.
- Umumta’lim maktablarida musiqa ta’limi va tarbiyasi Konsepsiyasi. –Т.: -ХТB, 1995 y.
- Umumiy o’rta ta’limning Davlat Ta’lim Standarti va o’quv dasturi. Т.: Ta’lim taraqqiyoti, 6-7 maxsus sonlari, 1999 y.
- Abdukarimova E.I. Preparation of future music teachers for their professional activities through uzbek classical music// European Journal of Research and Reflection in Education Sciences. Research learning.- Volume: 7 Number: 6 Issue: 2056-5852 Publication Year: 2019. www. Scopus.com
- Abdukarimova E.I. Texnologik loyihalash- musiqa mashg‘ulotlarida samarali ta’lim //. “Ilim ham jamiyet” jurnal. -Nukus davlat pedagogika instituti, 2019, 1-son, -B 61-63.
- Abdukarimova E.I. Oliy Pedagogik ta’limda bo’lajak musiqa o’qituvchilarini mumtoz musiqa vositasida amaliy faoliyatga tayyorlash tizimini takomillashtirish. Xalq ta’limi. jurnal-T.: 2021. -№3, – B. 82-84.
- https://art.jspi.uz/index.php/art/article/view/3541/2454
- https://art.jspi.uz/index.php/art/article/view/288
- https://art.jspi.uz/index.php/art/article/view/1660
