Ulugbek Suyunbayevich Xonimkulov – Informatika va raqamli ta’lim texnologiyalari kafedrasi o‘qituvchisi,
Jizzax davlat pedaggika universiteti
+99890 485 50 99
Annatatsiya: Maqolada talabalarning kompyuterning texnik ta’minotiga oid egallagan bilimlarini amaliy mashg‘ulotlarda keys-stady metodidan foydalanish masalasi qaralgan. Talabalarda kompyuterning texnik ta’minotiga oid kompetensiyani rivojlantirishda keys-stady metodidan foydalanish bo‘yicha tavsiya va takliflar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: o‘qitish metodi, keys-stady metodi, kompyuterning texnik ta’minoti, kompetensiya, texnik xizmat ko‘rsatish, tashxislash.
Аннотация: В статье рассматривается использование метода кейс-стади в практической отработке приобретенных студентами знаний по обслуживанию компьютеров. Представлены рекомендации и предложения по использованию метода кейс-стади в развитии компетенций по технической поддержке компьютера.
Annotation: The article examines the use of the case-study method in practical training of students’ acquired knowledge of computer maintenance. Recommendations and suggestions for the use of the case study method in the development of competence in the technical support of the computer are presented.
Kalit so‘zlar: o‘qitish usuli, keys usuli, kompyuterga texnik xizmat ko’rsatish, kompetentsiya, texnik xizmat ko’rsatish, diagnostika.
Ключевые слова: метод обучения, кейс-метод, обслуживание компьютера, компетентность, обслуживание, диагностика.
Keywords: teaching method, case-study method, computer maintenance, competence, maintenance, diagnosis.
O‘zbekiston Respublikasida oliy ta’limini isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, zamonaviy bilim va yuksak ma’naviy-axloqiy fazilatlarga ega, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish, oliy ta’limni modernizatsiya qilish, ilg‘or ta’lim texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi PF-5847-sonli “O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Farmoni qabul qilindi
1. Bu esa o‘z navbatida, pedagog kasbining yanada murakkablashuvi, mas’uliyati va vazifalarining ortishiga olib keladi. Chunki ommaviy ta’limning bugungi sharoitida yangi raqamli avlod bilan ishlash, ularni rivojlantirish, jahon talablariga mos qilib kasbga tayyorlash zamonaviy o‘qituvchidan yuksak texnologik bilim, salohiyat va mehnatni talab qiladi.
Ta’lim amaliyotiga kompetensiyaviy yondashuvni joriy etish bo‘lajak o‘qituvchilarda zaruriy kompetensiya darajasini shakllantirish imkonini beruvchi o‘qitish usullari va ta’lim jarayonini tashkil etish shakllarini izlashni taqozo etadi. Talaba axborotni tayyor shaklda emas, balki izlanish va ijodiy fikrlash jarayonida olishi kerak. Ushbu muammoni hal qilishga qaratilgan shakllarni izlash oliy ta’limda keys texnologiyasi imkoniyatlarini kengroq tushunishga olib keldi. Keys texnologiyasi – real yoki xayoliy vaziyatlarga asoslangan qisqa muddatli ta’lim uchun interfaol texnologiya. Ushbu texnologiya bilimlarni rivojlantirishga emas, balki talabalarga yangi sifat va ko‘nikmalarni shakllantirishga qaratilgan.
Ushbu metodlarning eng samaralilaridan biri «Keys-stadi” metodidir. «Keys-stadi” inglizcha so‘z bo‘lib («case” – aniq vaziyat, hodisa, «study” – o‘rganmoq, tahlil qilmoq), aniq vaziyatlarni o‘rganish, tahlil qilish asosida o‘qitishni amalga oshirishga qaratilgan uslub hisoblanadi. Mazkur uslub 1921 yil Garvard universitetida amaliy vaziyatlardan kelib chiqqan holda iqtisodiy boshqaruv fanlarini o‘rganishda qo‘llanilgan. Keys-stadida ochiq axborotlardan yoki aniq voqeahodisadan vaziyat sifatida tahlil uchun foydalanish mumkin. Keys-stadi harakatlari o‘z ichiga quyidagilarni qamrab oladi: Kim (Who), Qachon (When), Qayerda (Where), Nima uchun (Why), Qanday-Qanaqa (How), Nimanatija (What). Ushbu harakatlar orqali o‘qituvchi talabani vaziyatni mavjud maʼlumotlardan foydalangan holda samarali yechimlarni topishga yo‘naltiradi
2.
Kompyuterga texnik xizmat ko‘rsatish – bu kompyuter ta’minot bilan ishlash va muayyan texnik muammolarni hal qilishni o‘z ichiga olgan keng qamrovli xizmatdir. Kompyuterning texnik ta’minoti quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- kompyuter texnik ta’minoti va tashhisi;
- kompyuterga texnik xizmat ko‘rsatish;
- operatsion tizimni o‘rnatish va sozlash;
- virusga qarshi dasturlarni o‘rnatish va sozlash, virus hujumlari oqibatlarini bartaraf etish;
- zamonaviy kompyuterlarida ishlash uchun zarur bo‘lgan texnik ta’minotni tanlash, o‘rnatish, sozlash, texnik xizmat ko‘rsatish;
- printerni ulash va chop etishni sozlash;
- yuzaga kelgan hodisalarni aniqlash va o‘z vaqtida bartaraf etish;
- ma’lumotlarni qayta tiklash, komponentlarni almashtirish.
Talabalar tahliliy ko‘rsatkichlar bilan malakali ishlay olishi, eng muhimi, u yuqori darajadagi mantiqiy fikrlashga ega bo‘lishi kerak, bu unga quyidagilarga
3 imkon beradi:
- har qanday murakkablik darajasidagi muammolarni hal qilish;
- mavjud bo‘lmagan muammoga duch keldi oldingi faoliyatidagi o‘xshashlar, uni malakali va professional tarzda engish;
- doimiy ravishda o‘z-o‘zini tarbiyalash ko‘nikmalarini rivojlantirish va kasbiy yo‘nalishni o‘zgartirish qobiliyati .
Talabalarni ishda keltirilgan vaziyat bilan tanishtirishda, birinchi navbatda:
- ishning asosiy muammolarini aniqlash va taqdim etilganlardan qaysi biri hal qilish uchun muhimligini tushunish;
- tahlil qilish uchun zarur bo‘lgan faktlar va tushunchalarni tanlash, muammoni hal qilishda qanday qiyinchiliklar paydo bo‘lishi mumkinligini tushunish.
Ishni muhokama qilishni tashkil etish talabalar uchun savollarni shakllantirishni, shu jumladan ularni muhokamaga qo‘yishni o‘z ichiga oladi. Savollar odatda oldindan tayyorlanadi va ish matni bilan birga talabalarga taklif qilinadi.
Munozarani olib boruvchi, o‘qituvchi har bir talabaning muhokamasida ishtirok etishga intilishi, tarafdor va qarshi dalillarni tinglashi va ularni tushuntirishi, muhokama jarayoni va yo‘nalishini
4 nazorat qilishi kerak.
Ishni muhokama qilish va tahlil qilishda munozarani tashkil etishda aqliy hujum yoki aqliy hujum deb ataladigan g‘oyalarni shakllantirish usulidan foydalanish alohida o‘rin tutadi. Vaziyatni tahlil qilish natijalarini taqdim etish yoki taqdim etish ish uslubining juda muhim jihati hisoblanadi. Keys usulidan foydalanib, siz barcha turdagi baholashlardan foydalanishingiz
5 mumkin: joriy, oraliq va yakuniy.
Biz bilamizki kompyuterlardan foydalanish jarayonida ko‘pgina muammolarga duch kelamiz va ularni samarali ishlashi uchun qurilmalarning barchasi bekamu-ko‘st ishlab turishi talab etiladi. Quyida kompyuterlar bilan ishlash jarayonida sodir etilishi mumkin bolgan muammo va vaziyatlarni ko‘rib o‘tamiz.
Keys bayoni: Hozirgi vaqtda ixtiyoriy tashkilot kompyuter tarmog‘iga ega bo‘lib, bunday tizimlarning murakkabligi, jixozlanganlik darajasi, yechadigan masalalar sinfi, boshqarish holatlari va hududiy bo‘linganligi tashkilot foydalanuvchilarining sohasiga bog‘liq bo‘ladi. Biroq, bunday tizimlarning asosida axborotni yig‘ish, ishlov berish, saqlash, aks ettirish va uzatish imkonini beruvchi dasturiy-apparat vositalar majmuasidan iborat axborot texnologiyalari yotadi. Bunday turdagi avtomatlashtirilgan dasturiy-apparat vositalarning asosini hisoblash tizimlari tashkil qiladi. Hisoblash tizimlarining qo‘llanilishi ishlov berish jarayonining tezlashishi evaziga hisoblash aniqliligi va ishonchliligini oshirish, foydalanuvchilarga servis xizmatlarini taqdim etishni asosiy maqsad qilib oladi
6.
Keys topshirig‘i: Kompyuterning ishlamay qolishi va noto‘g‘ri ishlashining asosiy sabablarini keltiring va izoh bering.
Birinchi sabab: kompyuterni yoqgandan so‘ng, yon tomondan tanish ovozli signal eshitiladi va tizim bloki va yuklanadigan operatsion sistema, ishga tushadi ammo monitor ishlamaydi;
Ikkinchi sabab
: vaqti-vaqti bilan doimiy bo‘lgan kompyuter mustaqil rejimda o‘chadi (odatda bu elektr ta’minoti uzilib qolganda sodir bo‘ladi);
Uchinchi sabab: kompyuter uni yoqish uchun hech qanday urinishlarga javob bermaydi;
To‘rtinchi sabab: kompyuterni davriy muzlatish;
Beshinchi sabab: kompyuterni yoqqandan so‘ng ishlash to‘xtaydi, monitorda qora yozuv paydo bo‘ladi yoki qurilmalarni ishga tushirish jarayonini ko‘rsatadigan ma’lumot paydo bo‘ladi. Bu holat vaqti-vaqti bilan “har safar” takrorlanadi va bir muncha vaqt o‘tgach, uzoq kutilgan yuklab olish boshlanadi;
Oltinchi sabab: yoqilgandan keyin bir necha soniyadan so‘ng – kompyuter o‘chadi;
Yettinchi sabab: Kompyuter vaqti-vaqti bilan BIOS larni (ko‘k ekrani) chiqaradi. Ko‘pincha Windows-ni qayta o‘rnatish kerak bo‘ladi, chunki xabar paydo bo‘ladi fayllardan birining shikastlanishi haqida. Windows HDD ni mavjud xatolar uchun tekshirishni boshlaganda so‘ng;
Sakkizinchi sabab: monitor ekranida xarakterli gorizontal chiziqlar, nuqtalar, buzilishlar paydo bo‘ladi «noan’anaviy» joylarda tasvirlar, nuqtalar, matn qismlari va boshqalar;
To‘qqizinchi sabab: kompyuter uzoq vaqt davomida POST diagnostikasidan o‘tadi, sekin ishlaydi, muntazam ravishda ko‘k ekranni chiqaradi yoki shunchaki noma’lum vaqt davomida muzlaydi;
O‘ninchi sabab: Kompyuterni yoqgandan so‘ng, ishlaydigan fanatlarning ovozi eshitiladi, LED larning porlashi ko‘rinadi, lekin kompyuterni yuklash belgilari yo‘q, ekran javob bermay, tizim dinamikidan davriy signallari chiqishi mumkin.
- Nosozlik tasnifi: Bu erda, ehtimol, qimmat video karta yoki monitorning o‘zi muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Biz quyidagi amallarni bajaramiz – monitor kabelini tizim blokidan ajratib oling. Agar monitor ish holatida bo‘lsa, ekranda «Kabel ulanmagan» yozuvi paydo bo‘ladi, agar bu sodir bo‘lmasa, monitor noto‘g‘ri, ishonch hosil qilish uchun siz boshqa kompyuterga ulanishingiz mumkin. Muammo tasdiqlansa, monitorni ta’mirlash kerak. Agar kabelni uzgandan so‘ng, monitor ekranida ulanishning yo‘qligi haqida ma’lumot paydo bo‘lsa, unda shartlarga rioya qilgan holda muammo video kartada bo‘ladi.BOIS diagnostikasining normal POST (tovushli signal bilan birga). Video kartani ta’mirlash yoki almashtirish kerak.
2.Nosozlik tasnifi: Ko‘pincha tizim bloki joriy yuk paytida himoyani yoqadi (kodlash, o‘yinlar, arxivlash …) – ikkita variant bo‘lishi mumkin: elektr ta’minoti bilan bog‘liq muammolar yoki protsessorning haddan tashqari qizishi. Haddan tashqari qizib ketishga kelsak, buning sababi katta chang qatlami, singan fan yoki aloqaning etishmasligi va radiator o‘rnatish moslamasida issiqlik tarqalishi. Protsessorning haddan tashqari qizishi bilan bog‘liq vaziyatning ehtimoli elektr ta’minotining ishdan chiqishiga qaraganda ko‘proq. Agar tizim bloki tasodifiy o‘chib qolsa, muammo, ehtimol, qurilmada ta’minlash, uni almashtirish yaxshiroqdir.
- Nosozlik tasnifi: Kompyuter uni yoqish uchun doimiy urinishlarga javob bermaydi:
Nosozlik sababi bo‘lishi mumkin – quvvat manbai, kamroq – video karta va anakart. Video kartaning ishlashini tekshirish uni olib tashlash va kompyuterni qayta ishga tushirishni talab qiladi. Agar nosozlik tasdiqlansa, tasvir o‘rnatilgan video kartaga (agar mavjud bo‘lsa) «qoladi» yoki BIOS darhol maxsus signal bilan xato haqida signal beradi. Ushbu video kartani ta’mirlash kerak. Agar buzilishning sababi video kartada bo‘lmasa, u holda kompyuter jonsiz qoladi. Elektr ta’minotining ishlashi uni anakartdan uzish orqali tekshiriladi va boshqa qurilmalar. Endi biz tarmoqqa ulanamiz va odatda anakartga ulangan keng panelda joylashgan yashil va qora kontaktlarni qog‘oz qisqich bilan yopamiz. Elektr ta’minoti yaxshi holatda bo‘lsa, qurilmaning fanati aylanishi kerak. Tekshirishning yana bir samarali usuli quvvat manbaini boshqa kompyuterga ulashdir. Elektr ta’minoti ishlayotgan bo‘lsa va video karta ishlayotgan bo‘lsa, barcha e’tibor noto‘g‘ri ish bo‘lgan anakartga o‘tkaziladi.
4.Nosozlik tasnifi: Muammo qurilmalardan birida: qattiq diskda, anakartda, quvvat manbaida, qattiq diskning SATA kabelida. Kompyuter darhol muzlaydi, hamma narsa to‘xtab qoladi, tasvir, musiqa, sichqoncha kursori muzlaydi. Muammo shundaki, anakartda joylashgan shimoliy yoki janubiy ko‘prik chiqib ketgan, bu darhol ta’mirlashni talab qiladi. Bu erda dizayn bilan bog‘liq bo‘lgan zavod nuqsoni, SATA kontrolleri bilan bog‘liq muammo bo‘lishi mumkin. Bunday alomatlar shaxsiy kompyuter yoki alohida platani sotib olgandan so‘ng darhol paydo bo‘lishi kerak va to‘g‘ri yechim kafolat ostida bo‘lgan platani almashtirishdir. Bundan tashqari, qo‘shimcha PCI SATA kontroller o‘rnatish mumkin. Muzlatishning bosqichma-bosqich jarayoni mavjud: dastlab dasturlar muzlaydi, to‘xtaydi operatsion sistema harakatlariga javob bering, sichqoncha kursori harakatni to‘xtatadi, ekranda ko‘k rang paydo bo‘ladi. Muammo qattiq diskingizning SATA kabelida, quvvat manbai yoki qattiq diskning o‘zida nosozlikdir.Loopni almashtirish kerak, agar vaziyat o‘zgarmasa, shovqinni maxsus PSU osiloskopi bilan o‘lchash kerak. Agar kerakli diagnostika vositalari mavjud bo‘lmasa, almashtirish usulini qo‘llashga harakat qilish kerak va birinchi navbatda, HDDni almashtirishingiz kerak, chunki uning ishdan chiqish ehtimoli elektr ta’minotidan yuqori.
5.Nosozlik tasnifi: Ehtimol, BIOS u yoki bu qurilmani taniy olmaydi: DVD disk, qattiq disk …Barcha tashxis qo‘yilgan qurilmalarni ajratish va ulash usulini qo‘llash kerak, ehtimol buzilishning sababi SATA kabelida. Mumkin sabab yomon ovqatlanish bo‘lishi mumkin, bu rasm bilan tasdiqlangan.PSU chiqishidagi shishgan (zararlangan) kondansatorler. Mumkin bo‘lmagan variant BIOS bilan bog‘liq muammolar bo‘lishi mumkin, bu mutaxassisning tizimli aralashuvini talab qiladi.
- Nosozlik tasnifi: Elektr ta’minotini himoya qilish faollashtirilgan, ikkita sabab bo‘lishi mumkin: qurilmaning noto‘g‘ri ishlashi yoki anakartdagi qisqa tutashuv, masalan: o‘layotgan PWM kontrolleri yoki plataning boshqa elementlari. Anakartga ulangan keng chiqishdagi qog‘oz qisqichi (pin) bilan yashil va har qanday qora kontaktni yopish orqali quvvat manbaini tekshiramiz. 95% PSU ishlayotgani foydasiga – fan darhol yoqiladi. Ammo to‘liq tekshirish uchun siz qurilmani ma’lum va sinovdan o‘tgan va ishlaydigan kompyuterga ulashingiz kerak.Shunday qilib, elektr ta’minoti ishlaydi, ya’ni nosozlik anakartda bo‘lib, jiddiy ta’mirlash kerak.
7.Nosozlik tasnifi: Monitorda ko‘k ekranlari paydo bo‘lishi Operatsion tizimni qayta o‘rnatish zarurligini ko‘rsatadi, bunga qo‘shimcha ravishda, sabab diskning ishdan chiqishi bo‘lishi mumkin, bu esa shunchaki ta’mirlash emas, balki to‘liq almashtirish, chunki u
“to‘kilgan”.Bundan tashqari, RAM (Random Access Memory) memtest 86+ dasturi yordamida tekshirilishi mumkin.Ana plata va protsessorning barqarorligi “Tizimning stress testi” orqali tekshiriladi. original AIDA64 dasturiy ta’minot to‘plami va video kartani tekshiring.
Siz 3DMARK dan foydalanishingiz mumkin. Biroq, testlar kerakli natijalarni bermasligi mumkin, shuning uchun tekshirish tizimni vaqtincha o‘zgartirib, istisnolar usuli bilan amalga oshirilishi kerak.
- Nosozlik tasnifi: Bu erda video karta shikastlangan, uni ta’mirlash uchun xizmat ko‘rsatish markazining mutaxassislariga topshirish kerak. Agar monitor ekranida shovqin va gorizontal chiziqlar ustunlik qilsa, video kabelning yaxlitligini tekshirishga harakat qiling.
- Nosozlik tasnifi: Muammo qattiq diskda yoki SATA kabelida. Bunga qo‘shimcha ravishda, bu erda HDD tufayli operatsion tizimning sekin ishlashini umumiy sekinlashuv bilan aralashtirmaslik kerak.Viruslar, tartibsizliklar va boshqa bema’niliklarning mavjudligi tufayli. Siz POST vaqtiga e’tibor qaratishingiz kerak.PSU sekinlashishi mumkin (qattiq disk tomonidan yoqilmaydigan xarakterli chertishlar eshitiladi). Shishgan (buzilgan) vizual ko‘rinishi7 paydo bo‘ladi.
- Nosozlik tasnifi: Kompyuter korpusidan anakartni olib tashlash kerak, unga bitta RAM (Random Access Memory) tayoqchasini, protsessorning o‘zi va video kartani (agar o‘rnatilgan plata bo‘lmasa) ulangan holda qoldiring.Bundan tashqari, quvvat manbai ishda qolishi kerak.Diagnostika uchun sizga POST kodlovchi, multimetr va osiloskop kerak bo‘ladi. Biz POST-kartani ishga tushiramiz va xato raqamiga e’tibor qaratamiz. Birinchi marta 00 yoki FF dan o‘tmasdan pochta kartasida bronzlashda muammo anakartda, kamdan-kam hollarda protsessorda yoki quvvat manbaida. Biz kuchlanishni multimetr bilan o‘lchaymiz (+ 12v, + 5v, + 3.3v). Oddiy qiymatlarda shovqin darajasini – osiloskop bilan o‘lchash maqsadga muvofiqdir. Zarar aniqlansa, ta’mirlash kerak. Agar pochta kartasi boshqa kodni chiqarsa, tegishli hujjatlardagi POST kodlarining shifrlanishini ko‘rib chiqishingiz kerak. Muammolarni bartaraf etishning osonroq yo‘li ikki yoki uchta tafsilotni talab qiladi – xuddi shu avtobusda (AGP, PCI-e …) o‘xshash RAM (DDR1, DDR2), quvvat manbai va video karta mavjudligi. Kompyuter qismlarini navbat bilan ishlaydigan analoglar bilan almashtirish orqali – yo‘q qilish usuli bilan siz buzilishni tezda aniqlashingiz mumkin. Agar muammo hal etilmasa va kompyuter yoqilmasa, u holda anakart to‘liq ishlamay qolgan, kamroq darajada bu protsessorga tegishli. Quvvat manbai chiqishidagi kondansatorler – mavjud nosozlikning eng yaxshi tasdig‘i. Biz SATA kabelini tezda o‘zgartiramiz, PSUni vaqtincha almashtiramiz, agar u yordam bermasa, muammo HDD da8 joylashgan.
Xulosa sifatida shuni takidlash lozimki, darsda keys-stady metodini qo‘llash, o‘qituvchi talabalar faoliyatini dars maqsadlariga erishishga yo‘naltiradi, ya’ni mavzu bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarni mustaqil o‘zlashtirish va shakllantirish amaliyotidir. Ta’lim berish jarayonida deyarli barcha talabalar o‘zlarining mustaqil fikrlash qobiliyati bilan jarayonida ishtirok etadilar. O‘quv materialini o‘zlashtirish jarayonida talabalarning birgalikdagi faoliyati har kimning o‘z shaxsiy hissasini qo‘shishini, bilim, g‘oyalar, faoliyat usullari almashishini anglatadi. Bunday o‘zaro ta’sir o‘quvchilarga nafaqat yangi bilimlarni olish, balki muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish imkonini beradi:birovning fikrini tinglash, baholash, munozaralarda qatnashish, birgalikda qaror ishlab chiqish, bag‘rikenglik va boshqalar.
1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 08.10.2019 yildagi PF-5847-son
2 Муслимов Н.А. ва бошқалар. Инновацион таълим технологиялари ва педагогик компетентлик модули бўйича ўқув–услубий мажмуа. – Т.: ТДПУ, 2016.
3 Кейс метод. Окно в мир ситуационной методики обучения/Casemethed.ru
4 Матусевич А. П., Коровин С. В. Кейсы и кейс-стади: вопросы методологии. М, 2010.
5 Масалков И.К., Семина М.В. Стратегия кейс стадии: методология исследования и преподавания: учебник для вузов / И.К. Масалков, М.В. Семина. – М., 2011.
6 Иванова О.А., Цегельная Н.В., Дементьева О.М. Использование кейс-метода в образовательном процессе // Школа и производство. – 2011. – № 8. – С. 3–7.
7 Смолянинова О.Г. Инновационные технологии обучения студентов на основе метода CaseStudy // Инновации в российском образовании, ВПО. – М., 2000. – С. 103–111.
8 Khonimkulov Ulugbek Suyunbaevich. (2022). THE USE OF CASE-STUDY TECHNOLOGY IN THE FORMATION OF STUDENTS’ KNOWLEDGE OF COMPUTER HARDWARE. JournalNX – A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal, 8(03), 78–81.
https://doi.org/10.17605/OSF.IO/YT3KZ
