Eshitishida nuqsoni bo’lgan o’quvchilar ta’lim jarayonida kompyuter texnologiyalarining ahamiyati.

Mirsaid Yunusov Xudayarovich

Jizzax davlat pedagogika universiteti o’qituvchisi yunusovm26@gmail.com Annotatsiya Ushbu maqolada kompyuterdan foydalanadigan texnologiyalarni o’rganish, o’qitishning kompyuter (yangi axborot) texnologiyalari, kompyuter o’qitish vositalari, o’qituvchi ishida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish, kompyuter ta’limi texnologiyalarini ishlab chiqish haqida batafsil yoritilgan. Kalit so’zlar: Kompyuter texnologiyasi, eshitishida nuqsoni bo’lgan o’quvchi, ta’lim, penetratsion» texnologiya, mono-texnologiya, telekommunikatsiya,  axborot texnologiyasi,  o’quv apparatlari. Абстрактный В данной статье подробно описывается изучение технологий с использованием компьютеров, компьютерных (новых информационных) технологий обучения, компьютерных средств обучения, использование компьютерных технологий в работе учителя, развитие компьютерных технологий обучения. Ключевые слова: Компютерные технологий, слабослышащий школьник, образование, технология проникновения, монотехнология, телекоммуникации, информационные технологии, образовательные устройства. Abstract This article describes in detail the study of technologies using computers, computer (new information) technologies of teaching, computer teaching tools, use of computer technologies in teacher’s work, development of computer education technologies. Key words: Computer technology, hearing-impaired student, education, penetration technology, mono-technology, telecommunications, information technology, educational devices. Ta’lim jarayonini zamonaviy tashkil etishning o’ziga xos xususiyatlaridan biri bu uni sanoatlashtirish: o’quv jarayonini boshqarish samaradorligini oshirish maqsadida axborot texnologiyalaridan keng foydalanish. Shu bilan birga, kompyuter nafaqat hisoblash ishlarini bajarish va fizikaviy va ishlab chiqarish texnologik jarayonlarini modellashtirish vositasi, balki o’qitish uslublari va umuman o’quv jarayonini tashkil etishga sezilarli ta’sir ko’rsatadigan o’qitish vositasidir. Kompyuterdan foydalanadigan texnologiyalarni o’rganish uchun biz kompyuter texnologiyalari atamasidan foydalanamiz. O’qitishning kompyuter (yangi axborot) texnologiyalari bu o’quvchi uchun ma’lumot tayyorlash va uzatish jarayonlari bo’lib, uning vositasi kompyuter hisoblanadi. Kompyuter texnologiyasini quyidagi variantlarda amalga oshirish mumkin: – «penetratsion» texnologiya sifatida (ma’lum mavzular bo’yicha kompyuter ta’limidan foydalanish, ba’zi didaktik vazifalar uchun bo’limlar); – ushbu texnologiyada ishlatiladigan qismlarning asosiy, aniqlovchi, eng muhim qismi sifatida; – mono-texnologiya sifatida (barcha mashg’ulotlar, o’quv jarayonini barcha boshqarish, shu jumladan diagnostika, monitoringning barcha turlarini, kompyuterdan foydalanishda) Kompyuter o’qitish vositalari interfaol deb nomlanadi, chunki ular o’quvchi va o’qituvchining harakatlariga «javob berish», ular bilan suhbatga kirishish, bu kompyuterni o’qitish usullarining o’ziga xos xususiyati. Ta’lim vositasi sifatida kompyuter ham o’qituvchi, ham talaba uchun yordamchi vazifasini o’tashi mumkin. O’qituvchi uchun bu avtomatlashtirilgan sinf jurnali, so’rovlar o’tkazish va o’quv natijalarini qayta ishlash vositasi, darslarga tayyorgarlik ko’rish va laboratoriya mashg’ulotlarini o’tkazish uchun vosita. Talaba uchun topshiriqlarni bajarish vositasi, ikkalasi uchun ham haqiqiy dunyoni modellashtirish vositasi. Talaba uchun kompyuter turli funktsiyalarni bajaradi: o’qituvchi, o’rganish ob’ekti, hamkorlikdagi jamoa, bo’sh vaqt (o’yin) muhiti. O’qituvchi ishida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish quyidagi funktsiyalarni o’z ichiga oladi:

1. Ta’lim jarayonini umuman sinf darajasida, predmetni umuman tashkil qilish (o’quv jarayoni jadvali, tashqi diagnostika, yakuniy nazorat)
2. Sinf ichida faollashtirish va muvofiqlashtirishni tashkil etish, ish joylarini tartibga solish, ko’rsatma berish, sinf tarmog’ida boshqarish.
3. Talabalarni individual kuzatish, individual yordam ko’rsatish, bola bilan individual «inson» aloqasi. Kompyuter yordamida o’qitishning individual variantlari vizual va eshitish tasvirlari yordamida amalga oshiriladi.
4. Axborot muhiti tarkibiy qismlarini tayyorlash (har xil turdagi o’quv mashg’ulotlari, namoyish uskunalari, kompyuter bilan bog’langan, dasturiy ta’minot va tizimlar, o’quv qo’llanmalari va boshqalar), ularning ma’lum bir o’quv kursining predmet mazmuni bilan aloqasi.

Axborot tayyorlashning bir qismi sifatida kompyuterning asosiy funktsiyalarini ta’kidlab o’tamiz: – ta’lim ma’lumotlarining manbai (o’qituvchi va kitobni qisman yoki to’liq almashtirish); – ko’rgazmali qo’llanma (multimedia va telekommunikatsiya imkoniyatlariga ega sifat jihatidan yangi daraja); – individual axborot maydoni; – o’quv apparatlari; – diagnostika va nazorat qilish vositasi. Kompyuterdan oqilona foydalanish o’quv ma’lumotlarini uzatishning yangi, yanada samarali usullaridan foydalanishga, o’quv jarayonini boshqarishning ba’zi tartiblarini avtomatlashtirishga imkon beradi. Kompyuter ta’limi texnologiyalarini ishlab chiqish tajribasini umumlashtirib shuni aytish mumkinki, ulardan faqat yetarlicha yuqori pedagogik samaradorlikka ega bo’lganlar: 1) turli xil bilim vazifalarini hal qilish jarayonida interaktiv rejimni ta’minlash; 2) o’rnatilgan kataloglarga ega bo’lishi; 3) ma’lumotlarni modellashtirish va individual topshiriqlar berishni ta’minlash; 4) aksariyat muntazam hisob-kitoblardan xoli; 5) har xil usul va yondashuvlarni taqqoslashni, shuningdek mashina eksperimentidan foydalanib naqshlarni izlashni ta’minlash; 6) o’zgaruvchan savollar va javoblar banki asosida tezkor va joriy testlarni o’tkazadi; 7) ishni to’xtatish va davom ettirish imkoniyatini ta’minlash; 8) savollar, xatolar va takrorlangan xatolar sonini hisobga olgan holda talabaning ishini baholash; 9) o’quv ishi va o’qituvchi uchun o’quv ishlarining natijalarini saqlab qolish. Yiqilgan axborot tuzilmalari uslubiga asoslangan o’quv texnologiyalari o’quv materialida talabalarning individual qobiliyatlari va istaklari, qiziqishlari va ehtiyojlarini rivojlantirish bilan bog’liq bo’lgan uning asosiy, majburiy qismi va ortiqcha darajasini belgilashga imkon beradi. Ta’limni axborotlashtirish bilan bog’liq o’zgarishlar ushbu imkoniyatlarning to’liq amalga oshirilishini ta’minlaydigan, sinflar devorlarini bir-biridan uzoqlashtiradigan, keng bilim olami, shu jumladan madaniyatlar suhbati uchun yo’l ochadigan vositalardan foydalanishni taqozo etmoqda. Avvalo, zamonaviy kompyuter telekommunikatsiyalari tufayli biz uchun yangi imkoniyatlar ochilmoqda. Talabalar tarmoqlarning eng boy axborot resurslaridan foydalanish imkoniyatini qo’lga kiritadilar va teleko’priklar doirasida boshqa maktablar, shaharlar, viloyatlar, respublikalar va hattoki boshqa mamlakatlardan kelgan o’quvchilar bilan o’zlari qiziqqan loyihada birgalikda ishlash imkoniyatini qo’lga kiritishadi – deyarli butun dunyo bilan muammolarni muhokama qilish. Hamkorlik va hamkorlikning ushbu istiqbollari guruhlarda va individual ravishda ularning mustaqil bilim faoliyati uchun eng kuchli turtki yaratadi. Birgalikda ishlash talabalarni o’rganilayotgan muammo bo’yicha turli xil qarashlar bilan tanishishga, qo’shimcha ma’lumot izlashga, o’z natijalarini baholashga undaydi. O’qituvchi etakchisi, koordinatori, maslahatchisiga aylanadi, u ish bilan murojaat qilinmaydi, balki nufuzli ma’lumot manbai, mutaxassis sifatida. Sinfdagi oraliq natijalarni muhokama qilish, munozaralar, aqliy hujum, ma’ruzalar, tezislar boshqacha sifat kasb etadi, chunki ularda nafaqat darsliklar va rasmiy ma’lumotnomalardan materiallar, balki boshqa mintaqalardagi loyiha sheriklarining fikrlari ham mavjud. Telekommunikatsiya talabalarga mustaqil ravishda dunyoda sodir bo’layotgan voqealar to’g’risida o’z qarashlarini shakllantirishga, ko’plab hodisalardan xabardor bo’lishga va ularni turli nuqtai nazardan o’rganishga imkon beradi va nihoyat, ba’zi muammolarni faqat birgalikdagi sa’y-harakatlar bilan hal qilish mumkinligini tushunadi. Bular global fikrlash elementlari. Internetdagi ulkan ma’lumot dengizida talabalar uchun o’quv qo’llanmasida, ma’lumotnomalarda mavjud bo’lgan ma’lumotlarga qo’shimcha ravishda kerakli materiallarni tanlash imkoniyati ochiladi. Yangi axborot texnologiyalaridan foydalanishning afzalliklaridan biri bu og’zaki o’qitish usullaridan izlash va ijodiy faoliyat uslublariga qayta e’tibor berishdir. Disklarda o’quv ma’lumotlarini ishlatish darslik yoki uning yangi versiyasini almashtirish emas. Bu o’quv jarayonini tashkil etishning individual va guruhli shakllaridan keng foydalangan holda materialni tahlil qilish va umumlashtirishda talabalarning mustaqil faoliyatini tashkil etishga asos yaratadi. Adabiyotlar:

1. Kompyuternoye obucheniye i samoobucheniye. // Informatika i obrazovaniye, № 6, 1991.
2. Zamonaviy ta’limda raqamli tizimlarini qo’llash: filologiya va pedagogika soxasida zamonaviy tendensiyalar va rivojlanish omillari» xalqaro ilmiy-amaliy masofaviy konferensiya Toshkent  2020 yil may  odilov  doston   zamonaviy  axborot  texnologiyalari  nutq  nuqsonlarini  bartaraf  etishda  muhim  omil
3. Блинов В.И., Виненко В.Г., Сергеев И.С. Методика преподавания в высшей школе. учебно-практическое пособие / – М.: Юрайт, 2018.– 315 с.
4. Современные образовательные технологии в вузе: справочник / Сост. О. Н. Хохлова. – Тверь: Твер. гос. ун-т, 2011. – 44 с.
5. Yunusov, M. (2022). Eshitishida muammolari bo’lgan bolalar eshituv-nutqiy faoliyatini tashkil etishga tayyorlashda “speech viewer» dasturi imkoniyatlari.
6. Yunusov, M. (2022). Eshitish qobiliyati buzilgan bolalar ta’limi: qiyinchiliklar, uni bartaraf etish yuzasidan tavsiyalar.