Raqamli ta`lim muhitida musiqa oʻqituvchilarini tayyorlash texnologiyalari: darsni tashkil etishda reklama roliklaridan foydalanish muammolari.

Xolmirzayev Otamurod Eshmirza oʻgʻli Abdulla Qodiriy nimidagi Jizzax Davlat Pedagogika Universiteti  Musiqa ta’limi o’qituvchisi   Annotatsiya: Yangi axborot texnologiyalari keng tarqalgan ommaviy axborot vositalarining paydo boʻlishiga yordam beradi, ulardan biri reklamadir. Uning yaratuvchilari matn, grafik, tovush va animatsiya ma’lumotlarini birlashtirish jarayonida yaratilgan turli effektlarni bir vaqtning oʻzida koʻpaytirishga asoslangan multimedia texnologiyalaridan faol foydalanadilar. Maqola musiqa oʻqituvchilarini malakalarini oshirishda reklama rolik yasashni oʻrganishlari va dars faoliyatida keng qoʻllashning istiqbollari xususda. Kalit soʻz: axborot, reklama, multimedia, matn, grafik, tovush, animatsiya, yaxlitlik, ifodalilik, dramaturgiya, vizual, elektron ma`ruza, elektron toʻplam. Аннотация: Новые информационные технологии способствуют появлению массовых средств массовой информации, одним из которых является реклама. Его создатели активно используют мультимедийные технологии, основанные на одновременном воспроизведении различных эффектов, создаваемых в процессе объединения текстовых, графических, звуковых и анимационных данных. Статья посвящена перспективам обучения учителей музыке созданию рекламных роликов и широкого использования их в своей преподавательской деятельности. Ключевые слова: информация, реклама, мультимедиа, текст, графика, звук, анимация, целостность, выразительность, драматургия, визуал, электронная лекция, электронная коллекция. Abstract: New information technologies contribute to the emergence of mass media, one of which is advertising. Its creators actively use multimedia technologies based on the simultaneous playback of various effects created in the process of combining text, graphics, sound and animation data. The article is devoted to the prospects of teaching music teachers to create commercials and their wide use in their teaching activities. Key words: information, advertising, multimedia, text, graphics, sound, animation, integrity, expressiveness, dramaturgy, visual, electronic lecture, electronic collection. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-oktabrdagi PQ-4851-son qaroriga asosan, “Axborot texnologiyalari sohasidagi kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish “Raqamli Oʻzbekiston — 2030” strategiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirish, raqamli texnologiyalarni rivojlantirish va aholining kundalik hayotiga keng joriy etishni ta’minlashning muhim shartlaridan biri hisoblanadi. Axborot texnologiyalari sohasidagi kasbga tayyorlash va qayta tayyorlash tizimining samaradorligini oshirish boʻyicha koʻrilayotgan choralar davlat organlari va tarmoq tashkilotlarini malakali IT-mutaxassislar bilan ta’minlash uchun mustahkam zamin yaratmoqda[1]” deyiladi. Bundan koʻrinib turibdiki, bugungi kunda raqamli texnologiyalarning rivojlanish davrida barcha sohalarda kadrlar kreativ va ijodkorligi hamda kompyuter texnologiyalaridan keng foydalanishlari talabi qoʻyilmoqda. Musiqa darslarida multimediali oʻyinlarni tashkil etish toʻg`risida koʻplab yangiliklar qilindi. Ammo multimediali reklamadan dars jrayonlarida deyarli foydalanilmaydi. Chunki bu oʻqituvchidan kompyuter savodxonligining yuqori darajasini talab etadi. Shunday boʻlsada, malaka oshirish jarayonlarida bu muammo bartaraf etilishi uchun ma`lum mashg`ulotlar tashkil etilgan. Umuman olganda bugungi kun kadrlari zamonaviy uslublardan foydalanib, xususan multimediali reklamalarni ishlagan holda darsni tashkil etishlari bir muncha ijobiy natijalarni bergan boʻlar edi. Chunki bugungi kunda oʻquvchilar texnologiyalar bilan bevosita bog`lanib qolishgan va har turli sohada reklamalarga duch kelishadi. Har qanday reklama roliklari oʻquvchilarning e`tiborini chetlab oʻtmaydi. Shu sababli ham dars jarayonlarida bunday usullardan foydalanish dars sifatini va oʻquvchilarning musiqiy qiziqishlarini orttiradi. “Multimedia reklama” tushunchasi bu yaxlitligi, ifodaliligi, syujet va dramaturgiyaning mavjudligi bilan ajralib turadigan badiiy mahsulot boʻlib, oʻqituvchi tomonidan multimedia vositalaridan foydalangan holda maktab oʻquvchilarining musiqa asariga yoki bastakor asariga qiziqishlarini orttirishga qaratilgan ijodiy jarayonda yaratiladi. Musiqa asari yoki bastakor ijodining multimedia reklamasini yaratish malakasi, jumladan, reklama konsepsiyasini loyihalash va konsepsiyani kompyuter dasturlari yordamida amalga oshirish qobiliyatini oʻz ichiga olgan murakkab mahorat ekanligi aniqlandi. Multimedia reklamasini yaratish qobiliyati – bu maqsadni belgilash, reklama kontseptsiyasini loyihalash boʻyicha bilimlarni (reklamani yaratish uchun musiqiy, psixologik va pedagogik, umumiy nazariy va texnologik) oʻz ichiga olgan murakkab mahoratdir. Bir qator mualliflarning (N.Kazakova, N.Ryjova, A.Sharikov va boshqalar) fikricha, bolalar orasida telereklama juda mashhur. Uni idrok etish jarayonida bolalarning vizual-eshitish sezgilari va his-tuygʻulari faollashadi. Reklamada ularni rang-barangligi, hodisalarning tez oʻzgarishi, vizual, musiqiy va adabiy diapazon oʻziga jalb qiladi. Televideniya, kompyuterlar va axborot uzatishning mobil vositalari davrida ulgʻaygan zamonaviy maktab oʻquvchilari birinchi navbatda oʻquv ma’lumotlarini koʻrishga, keyin esa eshitishga intilishadi, bu ularning «harakatni vizual namoyish etishga va uning rivojlanish dinamikasi doimiy qiziqishidan dalolat beradi» (L.P. Pressman). Koʻpgina tadqiqotchilar (I.V. Kalinina, I.A. Serikova, E.M. Torshilova va boshqalar) turli yoshdagi bolalarning zamonaviy madaniyatni vizual idrok etishga moyilligi haqida gapiradilar. XXI asr davri, M.V. Volkenshteyn ilmiy-texnikaviy taraqqiyot va san’atning turli sohalarini uygʻunlashtirish bilan tavsiflanadi[2]. Ta’lim sohasida bu birlashish oʻqituvchilar tomonidan musiqa va turli xil kompyuter texnologiyalarining oʻzaro ta’siridan tobora faol foydalanishda namoyon boʻladi . Koʻpincha bunday oʻzaro ta’sir zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan holda bolalar auditoriyasining klassik musiqa namunalariga yoki ma’lum bir bastakor ijodiga qiziqishini shakllantiradigan musiqa oʻqituvchisining kasbiy faoliyatida namoyon boʻladi. Bolalarda bu qiziqishni rivojlantirib, ularning musiqiy va ma’naviy madaniyatini tarbiyalashga hissa qoʻshadi. Multimedia texnologiyalarining turli mahsulotlarini faol oʻz ichiga olgan musiqa oʻqituvchilari oʻz ishlarida deyarli hech qachon multimedia reklamasidan foydalanmaydilar, maktab oʻquvchilarida mumtoz asarlarga, ma’lum bir bastakor ijodiga qiziqish uygʻotish nuqtai nazaridan katta ta’sir koʻrsatishi mumkin. Oʻqituvchining amaliy faoliyatida musiqa san’atining zamonaviy axborot texnologiyalari bilan muvaffaqiyatli uygʻunlashishi koʻp jihatdan uning kasbiy tayyorgarlik jarayonida egallagan bilim va koʻnikmalariga bogʻliq. Ayni paytda pedagoglar malakasini oshirish uchun ta’lim muassasalari tarmogʻining turli kurslari mazmuniga oʻqituvchilarning axborot madaniyatini oshirish bilan bogʻliq ta’lim dasturlari faol kiritilmoqda. Aniq belgilangan modulli tizimga ega boʻlgan ushbu dasturlar umumiy va qoʻshimcha ta’lim sohasidagi turli mutaxassislarga moʻljallangan. Bunday kurslar dasturlari tahlili shuni koʻrsatdiki, reklamadan multimedia texnologiyalariga asoslangan oʻquv quroli sifatida foydalanish bilan bogʻliq masalalar mualliflar tomonidan ushbu oʻquv dasturlarida koʻrib chiqilmagan. Faqatgina adabiyot va chet tili oʻqituvchilarini qayta tayyorlash modullarida mualliflar reklamadan foydalanish, tinglovchilarni til tizimining ba’zi etnik-madaniy xususiyatlari, shu jumladan tarjima uchun muhim boʻlgan xususiyatlar bilan tanishtirish imkoniyatlarini koʻrsatadilar (E.V.Glushak, I.A.Gonchar, M.I.Dubrovin). Musiqa oʻqituvchisining multimedia reklamasini yaratish qobiliyatini rivojlantirishning bir nechta muammolarini misol qilib keltirishimiz mumkin: – oʻqituvchi tomonidan yangi axborot texnologiyalarini ishlab chiqish uchun jamiyatning zamonaviy talablari va ushbu texnologiyalarning jadal rivojlanishi tufayli qoʻshimcha kasbiy ta’lim tizimida oʻqituvchilarning malakasini oshirishning maxsus tashkil etilgan jarayonidan tashqarida ularni rivojlantirish imkoniyatlarining cheklanganligi; – pedagogika, falsafa, madaniyatshunoslik fanlarida reklamadan ta’lim maqsadlarida foydalanish masalasini nazariy jihatdan ishlab chiqish va yosh avlodning musiqa san’atining klassik namunalariga, san’at yoki klassik kompozitorning asariga qiziqishini uygʻotish uchun reklamani musiqa darsiga kiritishning nazariy asoslarining yoʻqligi; – bolalarning multimedia texnologiyalari asosidagi reklamani idrok etishga moyilligi va musiqa oʻqituvchilarining maktab oʻquvchilari uchun bunday reklama yaratish qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan usullarning yetishmasligi. Ushbu muammolarni yechishda muhim sharoitlar talab etiladi. Musiqa oʻqituvchilarida multimedia reklamasini yaratish qobiliyatini shakllantirishning ba`zi  samarali usullarini keltirib oʻtamiz: – multimedia reklamasi oʻqituvchi tomonidan maktab oʻquvchilarining oʻz ob’ektiga boʻlgan qiziqishini uygʻotish uchun multimedia vositalari yordamida ijod jarayonida yaratilgan yaxlitlik, ifodalilik, syujet, dramaturgiya mavjudligi bilan ajralib turadigan badiiy mahsulot sifatida musiqa asari yoki muayyan bastakorning asari taqdim etiladi; – multimediali reklama yaratish qobiliyati deganda kompleks ta’lim tushuniladi, shu jumladan reklama kontseptsiyasini loyihalash va ushbu konsepsiyani kompyuter dasturlari yordamida amalga oshirish qobiliyati; – boshlangʻich, asosiy va yakuniy bosqichlarni oʻz ichiga olgan metodologiya ishlab chiqiladi; metodlari: materialni muammoli oʻrganish, vizual, tinglovchilar uchun reklama badiiy mahsulotlarini namoyish qilish, mashqlar, ijodiy loyihani himoya qilish; talabalar faoliyatini tashkil etish shakllari: ikkilik ma’ruzalar, an’anaviy ma’ruzalar, suhbatlarni oʻz ichiga olgan amaliy mashgʻulotlar va an’anaviy amaliy mashgʻulotlar; oʻquv qoʻllanmalari: multimedia taqdimoti rejimida tayyorlangan elektron ma’ruza matnlari, bastakor ijodini reklama qilish va alohida musiqiy asarlarni reklama qilish uchun reklama roliklari toʻplami, badiiy, musiqiy, badiiy boʻlmagan adabiyotlarning elektron toʻplami, «Power Point’da ishlash» oʻquv qoʻllanmalari va «Sound Forge Audio Editor», “Adobe Photoshop” dasturida ishlashni oʻrganish elektron darsligidan foydalanish musiqa oʻqituvchining malakasini oshirishda, dars sifatini yaxshilashda va oʻquvchilarning qiziqishlarini rivojlantirishda ijobiy yordam beradi. Xulosa qilganda, an`anaviy dars jarayonlarini yangi uslublar bilan boyitishda qoʻllanilishi mumkin boʻlgan multimediali reklama roliklari joriy etilishi dars sifatini oshiradi. Chunki oʻquvchilar odatiy videoroliklardan koʻra noodatiy qisqa metrajli mavzu reklamasini e`tibor bilan kuzatishadi. Bugungi kunda yoshlar bevosita texnik vositalarga bog`lanishgan, ularga ta`sir etishning koʻplab usullari, yangiliklari izlanmoqda. Bunday usullar oʻqituvchining oʻz ustida ishlashiga hamda oʻquvchilarning mavzuni qisqa vaqt ichida oʻzlashtirishiga va qiziqarli reklama qilingan mavzuning batafsil bayonini oʻrganishga jalb etadi. Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 06.10.2020 yildagi PQ-4851-son
2. Авдеева, Н.Н., Фоминых, Н.А Психологическое воздействие телерекламы на детей / Н.Н. Авдеева // Психологическая наука и образование. – 2004-№4.
3. Алексеева, М.Б., Балан, С.Н. Технология использования систем мультимедиа: учеб. пособие. СПб.: Изд. Дом «Бизнес пресса», 2002. -176 с.
4. Анатомия рекламного образа / под общ. ред. А.В. Овруцкого. СПб.: Питер, 2004.-200 с.
5. Артемьев, М.А. Эффективная система психологических воздействий в политической рекламе: автореф. дис. канд. психолог, наук. М., 1997.
6. Балаховская, Т.Н. Три назначения мультимедиа / Т.Н. Балаховская // Компьютер пресс. 1995. – № 2.
7. Волькенштейн, М.В. Перекрестки науки / М.В. Волькенштейн. М.: Наука, 1972.
8. Выготский JI.C. Воображение и творчество в детском возрасте. М., 1991.-346 с.
9. Выготский, Л.С. Воображение и его развитие в детском возрасте // Хрестоматия по психологии. -М.: Просвещение, 1987.
10. Казакова, Н. Мы любим рекламу! / Н. Казакова // Обруч. 1999. -№1. -С. 29-30.
11. Красильников, И.М. Синтезатор и компьютер в музыкальном образовании. Проблемы педагогики электронного музыкального творчества / И.М. Красильников. М., Библиотечка журнала «Искусство в школе», Вып. 8,-2002.- 96 с.
12. Красильников, И.М. Цифровые технологии в музыке: педагогические и творческие перспективы / И.М. Красильников // Педагогика. 2001, № 10-с. 26-29.
13. Гольцман, М., Первин, Ю., Первина, Н. Элементы музыкальной грамоты в курсе раннего обучения информатике / М. Гольцман, Ю. Первин, Н. Первина, //ИНФО. 1991 -№ 5.
14. Кабанова-Меллер, Е.Н. Формирование приемов умственной деятельности и умственное развития учащихся / Е.Н. Кабанова-Меллер. М., 1968.-87 с.
15. Леоненко, В.В. Социологические методы в рекламной деятельности: Аавтореф. дис. канд. социол. наук. М., 1996.
16. Меньшикова Наталия Анатольевна Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата педагогических наук Екатеринбург – 2006

[1] O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 06.10.2020 yildagi PQ-4851-son [2] Волькенштейн, М.В. Перекрестки науки / М.В. Волькенштейн. М.: Наука, 1972.