K.K. Kubakova –  katta  o‘qituvchisi, Jizzax davlat pedagogika universiteti «Biologiya  va uni  o‘qitish metodikasi» kafedrasi МЕТОДИКА ПРОХОЖДЕНИЯ КОМПЛЕКСНЫХ ЗАНЯТИЙ ПО БИОЛОГИИ К.К. Кубакова – старший преподаватель, Джизакский Государственный Педагогический Университет, кафедра «Биология и методика ее преподавания» METHODOLOGY OF PASSING INTEGRATED LESSONS IN BIOLOGY K.K. Kubakova – senior teacher, Jizzakh State Pedagogical University, department «Biology and its teaching methodology»   Annotatsiya: Maqolada biologiya fanini о‘qitishda integratsiyalashgan darslarning ahamiyati, dars o‘tish metodikasi va ta’limdagi o‘rni haqida qimmatli ma’lumotlar keltirilgan. Integratsiyalashgan darslar o‘tilganda o‘quvchi va talabalarning akademik o‘zlashtirish ko‘rsatkichining o‘zgarishi haqida tajribalardan olingan ma’lumotlar yozilgan. Shuningdek biologiya fanini о‘qitishda avvalo, о‘quvchilarni biologiyaning asosiy g‘oya, nazariya, qonuniyatlari va tushunchalari, biologik bilimlarni о‘zlashtirishning ahamiyati bilan tanishtirish nazarda tutilishi haqida ma’lumotlar keltirilgan. Kalit so‘zlar: integratsiya, integratsiyalashgan darslar, akademik o‘zlashtirish, kognitiv qiziqishlar, obyektiv qonunlar, biologiya, pedagogik kuzatish, so‘rovnoma.   Аннотация: Статья содержит ценную информацию о значении интегрированных уроков в обучении биологии, методике преподавания и ее роли в образовании. Полученные в результате экспериментов данные об изменении академического мастерства школьников и студентов при проведении интегрированных занятий. Также приводится информация о том, что при преподавании биологии, в первую очередь, предполагается ознакомление учащихся с основной идеей, теорией, законами и понятиями биологии, а также важностью приобретения биологических знаний. Ключевые слова: интеграция, интегрированные уроки, академическое обучение, познавательные интересы, объективные закономерности, биология, педагогическое наблюдение, анкетирование. Abstract: The article contains valuable information about the importance of integrated lessons in the teaching of biology, the teaching methodology and its role in education. Information obtained from experiments about the change in the academic mastery of pupils and students when integrated classes are held. Also, information is given that in the teaching of biology, first of all, it is intended to familiarize students with the main idea, theory, laws and concepts of biology, as well as the importance of acquiring biological knowledge. Key words: integration, integrated lessons, academic learning, cognitive interests, objective laws, biology, pedagogical observation, questionnaire. Kirish (Introduction). Hozirgi vaqtda ta‟lim mazmunini amalga oshirishning yangi usullarini izlash dolzarbligicha qolmoqda. Bu borada integratsiya zamonaviy usullarning yangiliklaridan biridir. Bu texnologiya maktab va oliy o„quv yurtlari o„quv darslarida bir-biriga mos kelmaydigan fanlarni uyg„unlashgan holda tushunishga yordam beradi. Biologiya ham bundan mustasno emas. Bizning fikrimizcha, maktab o„quvchilari va oliy o„quv yurti talabalarining shaxsiyatini shakllantirishda biologik bilimisizlik mumkin emas, chunki biologiya yaxlit fan [1]. Zamonimizning yangi standarti maktab o„quvchilari va oliy o„quv yurtlari talabalarini mustaqil o„qish, bilim, ko„nikma va universal faoliyat usullarini egallash qobiliyatiga ega bo„lishga asoslangan. O„quv jarayoni o„quvchining bilim olish qobiliyatini ta„minlaydigan tarzda tashkil etilishi kerak. Bu muammoni hal etish yetarli darajada rivojlanmaganligi, uning shubhasiz dolzarbligi va ijtimoiy ahamiyati tadqiqot mavzusini tanlashga asos bo„lib xizmat qildi. O„quv jarayonida integratsiya muammosi tarixda ko„p marotaba ko„tarilgan. Integratsiyaning mohiyatini aniqlash uchun ushbu tushunchaning umumiy ilmiy ta‟rifiga murojaat qilaylik. “Integratsiya – bir butunga, har qanday elementlarning birligiga birlashish, har qanday birlikni tiklash, tizimlar nazariyasida – tizimning alohida komponentlarining o„zaro bog„liqlig holati va bunday holatga olib keladigan jarayon” [2]. Birinchilardan bo„lib, faylasuf-gumanist, jamoat arbobi Ya.A. Komensiy ta‟lim va tarbiyaning obyektiv qonunlarini tizimga kiritishga, oldingi pedagogika javob bera olmaydigan savollarni hal qilishga harakat qildi. Komensiy o’quvchining ongini boyitishga, uni sezgir dunyodagi narsalar va hodisalar bilan tanishtirishga chaqirdi[3]. Integratsiya jarayonini amalga oshirishning asosiy shakli – bu dars. Shunday qilib, integratsiyalashgan darslar mavzulari shunday tanlanganki, dars maqsadlarini ro„yobga chiqarish, yangi sharoitda tez yo„naltirish, ma‟lum bo„lgan yangilikni ko„rish qobiliyati, chegaradan chiqib ketish qobiliyatini va moslashuvchanligini rivojlantiradi [4]. Mavzu bo‘yicha adabiyotlar tahlili (Literature review). Tatqiqotlar o„rganilayotgan muammo bo„yicha metodologiya, pedagogika, psixologiya, biologiya va o„lkashunoslik sohasidagi adabiy manbalarni o„rganish va tahlil qilish, pedagogik kuzatish, talabalar ishini tahlil qilish, pedagogik eksperiment, sotsiologik usullar (so„rov, so„rovnoma, suhbat) orqali olib borildi. O„qishga bo„lgan qiziqishni, umumiy fan va maxsus ko„nikmalarni, shuningdek, talabaning shaxsiy fazilatlarini va biologiya fanidan bilim sifatini oshirish uchun biologiya kursida integratsiyalashgan o„qitishdan foydalanishni o„rganish uchun talabalarning integratsiyalashgan darslarga bo„lgan munosabatini o„rganish, integratsiyalashgan darslar o„tilganda talabalarning akademik o„zlashtirish darajasini aniqlash, o„quv faoliyatini tahlil qilish kabi tadqiqotlar o„tkazildi. Ushbu tadqiqotlar maktab va oliy o‟quv yurtlarida olib borildi. Tahlil natijalari (Analysis and results). Tadqiqotlar natijalari shuni ko„rsatdiki o„qishning birinchi oyida “5” bahoga ega bo„lgan beshta talaba bor edi, bu 22,7% ni tashkil etdi va fevral va mart oylarida ularning soni talabalar sonining 31,8- 40,9% ni tashkil etdi. Qoniqarli yani “3” baho olgan o„quvchilar soni 27,3% dan 9,1% gacha kamaydi. Umumta„lim maktabi va oliy ta‟lim muassasalarida biologiya fanini o„qitish jarayonida bu usulning qo„llanilishi o„quv materiallarini yaxshi o„zlashtirgan talabalar sonining sezilarli darajada oshganligini ko„rsatdi (1grafik). 1-grafik. Biologiya fanidan integratsiyalashgan darslarni o„tganda vaqt o„tishi bilan akademik ko„rsatkichlar o„zgarishi Olingan ma‟lumotlar biologiya fanini o„qitishda integratsiyalashgan darslarning o„tilishi, talabalarning qobiliyatini shakllantirish va rivojlantirishga ta‟siri to„g„risida xulosa chiqarishimizga, shuningdek, bilim qiziqishlarining dinamikasi va rivojlanishini aniqlashga imkon beradi. Tadqiqotlar so„ngida talabalar o„rtasida biologiya fanini o„qitishda “Integratsiyalashgan darslar o„tilishi kerakmi yoki yo‟q?” degan mavzuda so„rovnoma o„tkazdik. Ushbu so„rovnomada qatnashgan talabalar, biologiya fanidan integratsiyalashgan darslarni o„tganda vaqt o„tishi bilan akademik ko„rsatkichlar o„zgarishi ustuda olib borilgan tadqiqotlarimizda ham qatnashgan edi. Shuning uchun ham ushbu talabalarning ijobiy va salbiy fikrlari ishonchli ma‟lumot hisoblanadi. Ushbu so„rovnoma talabalar shaxsini sir tutgan holda olib borildi, bu ham o„z navbatida talabalar o„z fikrlarini erkin, qo‟rqmasdan bildirishlariga sabab bo„ldi. 1-jadval

“Integratsiyalashgan darslar o„tilishi kerakmi yoki yo„q?” degan savol bo„yicha so„rovnoma natijalari

Talabalar javoblarining ko„rinishi	Javoblar, dona	Javoblar, %
O„tkazilishi kerak	13	59.1 %
O„tkazilishi kerak emas	3	13.6 %
Har ikki holatni ham maqullash	5	22.7 %
Savolga javob berishmadi	1	4.5 %

Jadvaldan ko„rinib turibdiki, talabalarning 13 tasi, ya‟ni umumiy talabalarning 59.1% qismi “Integratsiyalashgan darslar o„tilishi kerakmi yoki yo„q?” degan savolga “O„tilishi kerak” deb javob berdi. Talabalarning 22.7 % qismi savoldagi har ikki holatni ham maqullashdi, 4.5% qismi esa savolga javob berishmadi. Besh nafar talaba ya‟ni talabalarning 13.6% qismi savolga “O„tkazilishi kerak emas” deb javob berdi. Ushbu talabalarning baholash mezonidagi o„rnini aniqlaganimizda, ular tadqiqotlarimizni oborgan vaqtimizda qoniqarsiz baho olishgan ekan. Shundan kelib chiqib xulosa qilsak, ular integratsiyalashgan darslarning mohiyatini anglashmagan. Bu jarayon bevosita ushbu darslarni o„tayotgan o„qituvchining pedagogik mahoratiga, talabalarni fikrlash qobiliyatidan kelib chiqqan holda individual tushuntirishlarni olib borishiga ham bog„liq. Ammo shuni yodda tutish kerakki, o„rganish jarayonida ta‟lim jarayonining sifatidagi o„zgarish o„quv motivatsiyasining o„zgarishi va dars muhitining o„zgarishi nuqtai nazaridan ahamiyatli edi. Kognitiv qiziqishlarning shakllanish tezligiga kelsak, biz o„quvchilarning bosqichmabosqich yaxshilanishi haqida gapirishimiz mumkin. Shu nuqtai nazardan, bitta o„qitish usulidan foydalanishning etarli emasligi, tayyorgarlik darajasi va boshlang„ich ta„lim ko„nikmalarini shakllantirishga asoslangan turli xil qo„shimcha usullarni qo„llash muhimligi haqida gapirish mumkin. Tadqiqot natijalarini muhokama qiladigan bo„lsak, integratsiyalashgan darslar ta‟lim tizimidagi o„rni judayam yuqori, chunki ushbu darslar yordamida talabalar o„zlashtirishi qiyin bo„lgan mavzularni boshqa subyektiv omillar bilan bog„lagan holda tushuntirish mumkin. Ushbu holat natijasida o„quvchilar va talabalarning bilim va ko„nikmalarini ijobiy tomonga o„zgarganini tadqiqotlarimiz davomida kuzatdik. Bunga integratsiyalashgan darslar o„tilganda o„quvchi va talabalarning akademik o„zlashtirish ko„rsatkichi ancha yaxshilanganini misol qilsak bo„ladi. Integratsiyalashgan darslarning ta‟limdagi kamchiliklari haqida gapiradigan bo„lsak, aslida ushbu darslarning kamchiligi yo„q, faqatgina o„quvchi va talabalarda ushbu darsga nisbatan salbiy tushunchalarni shakillanishiga olib keladigan omillar bor. O„qituvchilarning bilim darajasining yomonligi, integratsiyalashgan darslarni to„g„ri tartibda olib borilmasligi, bir biriga mos bo„lmagan darslarni o„zaro bog„liq holda o„tishi bunga sabab bo„lmoqda. Xulosa va takliflar (Conclusion/Recommendations). Biologiya fanini o„qitishda integratsiyalashgan darsning o„rni juda katta, chunki mavzuning mazmuni, shuningdek bolalarning yoshiga bog„liq psixologik xususiyatlari bilan belgilanadi. Kognitiv qiziqishlar darajasi to„g„risidagi ma‟lumotlarni tahlil qilish shuni ko„rsatdiki, sinf bilan ishlash davrida “tushunish” va “qo„llash” darajasidagi o„quvchilar sonining ko„payishi kuzatildi. O„quvchi va talabalarning ilmga bo„lgan qiziqishining o„sganligini kuzatar ekanmiz, integratsiyalashgan darslarning ta‟limdagi o„rni yuqori ekanligini anglashimiz mumkin

Foydalanilgan adabiyotlar ro„yhati

1. Суллиева, Сулув Хуррамовна, З. Ў. Замонова, and Қ. Ғ. Зокиров.

“Методология планирования классической работы.” Экономика и социум 1 (2020): 774-776.

2. G‘ofurov A.T va boshqalar. Biologiyani о„qitishning umumiy metodikasi [General methods of teaching biology]. (О„quv-metodik qо„llanma). TDPU.,

Toshkent – 2005

3. Yо„ldoshev J.G„. Zamonaviy dars. Malaka oshirish: muammolar, izlanishlar, yechimlar [Modern lesson. Professional development: problems, research, solutions]. A.Avloniy nomidagi XTXQTMOMI. – Toshkent, 2007. – 200 bet.
4. Mardonovna K. S. Forms of Motor Activity of Students //Central Asian Journal of Theoretical and Applied Science. – 2022. – Т. 3. – №. – С. 456-458.