- parvula o’stiriladigan muhitda qiyosiy tahlil qilish uchun Arabidopsis bilan sinxron ravishda o’stirilishi mumkin. Bir tomondan, Parvula Arabidopsisga o’xshaydi, chunki u vegetativ o’sishda rozet barglari ontologiyasiga ega va reproduktiv o’sishda mustahkamlanadi. Biroq, S. parvula morfologiyasi tabiiy yashash muhitida juda farq qilishi mumkin, bunda rozet barglarining to’liq yo’qligi va bir nechta jarohatlarda faqat kaulin barglari paydo bo’ladi. E. salsugineum shuningdek, Arabidopsisdan farqli ravishda rivojlanish dasturiga ega; masalan, o’rganilayotgan asosiy ekotip gullashni tezlashtirish uchun vernalizatsiyani talab qiladi, garchi o’simlik taxminan 10-12 oydan keyin vernalizatsiyasiz gullaydi. Shuningdek, u uzoq vaqt davomida urug’lanishini namoyish etadi. Inan(2016) tadqiqotlariga ko’ra, S. parvula Arabidopsisga o’xshash o’sish sur’atlarini ko’rsatmoqda, ammo cho’zilgan barglari bor, vegetativ va reproduktiv davrlarida aniqlanmagan o’sishni ko’rsatadi.
- parvula Arabidopsis bilan solishtirganda stomatal zichlikka, shuningdek epikutikulyar mum tarkibiga ega. Boshqa halofitlar singari, E. salsugineum ildizlari endodermisning ikkinchi qatlamini va qo’shimcha korteks qatlamini hosil qiladi, bu esa ildizlardan kurtaklargacha ion oqimini cheklab qo’yishi mumkin[25, E. parvula Arabidopsisga qaraganda bir qator abiotik stresslarga, shu jumladan tuz stressiga, kam azotli stressga, fosfat tanqisligiga nisbatan chidamli, borning yuqori darajasi va issiqlik zo’riqishi. E. salsugineum, shuningdek, sovuqqa va sovuqqa bardoshlilikni namoyon etadi. Ammo, Arabidopsis bilan solishtiradigan bo’lsak, E. parvulaning nisbatan bardoshliligi, ishlatilgan birikmalarga, o’simliklar preaklimatsiya qilinganligiga va davolanish qisqa yoki uzoq muddatli bo’lishga bog’liq. Shu bilan birga, E. parvula barglari Arabidopsisga qaraganda suvning tarkibiy jihatdan kamroq tarkibiga ega va osmotik stressga javoban ko’proq suvni yo’qotishga qodir, bu E. parvula suvsizlanishni Arabidopsisga qaraganda ko’proq darajada toqat qilishi mumkinligini anglatadi. Shunga ko’ra, E. salsugineum, shuningdek, Arabidopsisga qaraganda polietilen glikol ta’siridagi osmotik stressga nisbatan ko’proq tolerantlikni namoyish etadi. Yuqori Na + stressidan tashqari, S. parvula ko’pgina ionli stresslarga, shu jumladan E. parvula va Arabidopsis kabi ko’plab o’simliklar uchun toksik bo’lgan darajalarda K +, Li + va Mg 2+ ga bardosh beradi.
Thellungiella parvula model o’simligining bioekologik xususiyatlari
Abduraxmanova Shoxista Abduqodir qizi
JDPU “ Tabiiy va aniq fanlarda masofaviy ta’lim”
kafedrasi o’qituvchisi
Annatatsiya. Ushbu maqolada Thellungiella parvula model o’simligining biologik xususiyatlari, sho’rlanishga va qurg’oqchilikka chidamlilik funksiyalari keltirilgan.
Kalit so’z. Thellungiella parvula, model o’simlik, sho’rlanish, qurg’oqchilik.
Аннотация. В данной статье представлены биологические особенности модельного растения Thellungiella parvula, функции солеустойчивости и засухоустойчивости.
Ключевое слово. Thellungiella parvula, модельное растение, засоление, засуха.
Annotation. In this article, the biological characteristics of the model plant Thellungiella parvula, salinity and drought tolerance functions are presented.
Key word. Thellungiella parvula, model plant, salinity, drought.
Ma’lumki, dunyo miqyosida global iqlim o’zgarishi sababli cho’llashish jarayoni jadallashib bormoqda. Shu maqsadda tadqiqotchi olimlar e’tibori qurg’oqchilikka moslashgan, sho’rga chidamli o’simliklarni o’rganishga qaratilgan. Hozirgi sharoitda qishloq xo’jaligidan suvdan noto’g’ri foydalanish tufayli kelib chiqqan qurg’oqchilik, endilikda shu muhitga moslashgan o’simliklarni talab etmoqda. Shu kabi ehtiyojlarga mos bo’lgan o’simliklarni o’rganish, ularning bioekologik xususiyatlarini qishloq xo’jalik ekinlariga tadbiq etish hozirda seleksioner olimlar oldidagi ustuvor vazifa hisoblanadi. Tellungiella parvula model o’simligi aynan shu kabi o’simliklar sirasiga kiradi. Bu o’simlik vegetatsion davrining qisqaligi ham tadqiqotchilarga bir qator imkoniyatlarni beradi.
Thellungiella parvula Karamdoshlar oilasiga mansub bo’lib, bir yillik o’simlik. U vegitatsiya davrini 60-70 kunda tamomlaydi. Bo’yi 20-30 smga yetadigan bu o’simlik, poyasi ingichkaligi bilan ajralib turadi. Poyasi tik poya. Barglari 2 xil, poyasining pastida joylashganlari yirik, chetlari qirqilgan, bandsiz. Poyasining ustki qismlaridagi barglari yaxlit, kichik shaklda. Gullari oq, poyaning uchidagi to’pgulda joylashgan. Mevasi qo’zoqcha.
Thelungiella parvula o’simliklari turli xil genetik tadqiqotlar uchun, shu jumladan yuqori sifatli genom assambleyalariga ega bo’lgan model o’simliklar sifatida o’rganiladi. Fiziologik va molekulyar tadqiqotlar natijalariga ko’ra halofitlar va tuzga sezgir o’simliklar o’rtasida tuzga nisbatan tolerantlikdagi farqlar ulardagi asosiy fiziologik, biokimyoviy va molekulyar jarayonlarda yaqqol seziladi.
Galofitlardagi tuzga bardoshliligining fiziologik mexanizmlarini tavsiflash o’nlab yillar davomida rivojlandi, ammo ko’p narsa hali noma’lum. Biroq, halofitizmning molekulyar mexanizmlari va moslashuvchan evolyutsion imzolarini tushuntirish fiziologik xarakteristikadan orqada qoldi, chunki barcha molekulyar va genetik vositalar bilan ajralib turadigan na’munaviy halofit yo’q edi. Shunday qilib, 2001 yilda o’simliklarning stressga qarshi kurashish jamoatchiligining qiziqishi asosan. Bundan tashqari, Th parvula haqidagi ma’lumotlar shuni ko’rsatdiki, tuzga sezgir Arabidopsis bilan bog’liq bo’lgan ko’plab o’simliklarning xususiyatlariga ega: kichik o’lcham, qisqa umr, o’z-o’zini changlatish, urug’larning ko’payishi, nisbatan kichik genom (Arabidopsisdan ikki baravar ko’proq) va konvertatsiya qilishning texnik imkoniyatlari. O’simlik ayrim adabiyotlarda Thellungiella halophila nomi bilan atalgan.
